ANGOLA, BENİN, BOTSVANYA, BURKİNA FASO, BURUNDİ

ANGOLA

DEVLETİN ADI: Angola Halk Cumhuriyeti
BAŞŞEHRİ: Luanda
NÜFUSU: 10.284.000 ( 1991)
YÜZÖLÇÜMÜ: 1.246.700 km2
RESMİ DİLİ: Portekizce
DİNİ: Katolik
PARA BİRİMİ: Angola Kwanzasi

Afrika’nın güneybatısında yer alan kıyı ülkesi. Kuzeyde ve doğuda Zaire, güneydoğuda Zambia ve güneyde Namibia ile çevrilidir. Ülkenin batısında Atlas Okyanusu bulunur. Kuzeyden güneye, 1.300 kilometre, doğu-batı doğrultusunda ise, 1.080 kilometredir.

Tarihi

Orta Amerika’da yaşayan Bantu halkı, 1500 yıllarında göçle bu ülkeye yerleşmişler ve çeşitli krallıklar kurmuşlardır. 1483 yılında Portekizli ilk araştırmacılar, bölgede yerliler tarafından kurulmuş olan Bakongo Krallığı ile çeşitli yakınlıklar kurdular. Diğer Angola krallıklarında olduğu gibi burada da yerli halk demir ve bakır işlemeyi bilmekteydi.

Portekizliler 1575 yılında güneye doğru inmişler ve esir ticareti karlı olduğundan, sömürgecilikten ziyade bu işle uğraşmışlardır. Özellikle 1648-1836 yılları arasında Angolalı esirler satılıp çalıştırılmak üzere Brezilya’ya gönderilmiştir. Esir ticaretinin ortadan kalkması ile Portekizliler Angola’yı daha iyi tanımış, sınırlarını çizmiş ve 1918’den itibaren kendi kontrolü ile kurulan bir hükumetle ülkeyi yönetmeye başlamışlardır.

Yirminci yüzyılın ilk yarısında Angolalılar, yerli veya Portekiz kültürüne uyabilen diye iki grupta mütalaa edilmiştir. 1930’dan itibaren Portekiz sömürge olarak kullandığı Angola’da kontrolü yoğunlaştırdı. Bu durum 1951’e kadar devam etti. Bu yıl tenkitleri önlemek gayesiyle sömürge idaresi yerine deniz aşırı vilayet idaresini getirdi. 1961-1962 arasında Portekiz’e karşı şiddet hareketleri, binlerce Afrikalı ve Avrupalı’nın ölümüne sebep oldu. Yerliler açık savaşta zaferden ümidi kesince, gerilla hareketi başlattılar.

Milliyetçi hareketler, kabile ve yerel duruma bağlı olarak üç grupta teşekkül etmiştir: Dr. Agostinho Neto’nun yönettiği “Angola’nın hürriyeti için Halkçı hareket (MPLA), pek çoğu Angola’da yetişmiş kişilerden meydana gelmektedir. Uzun yıllar merkezini Zaire’de bulunduran ve Holden Roberto tarafından “Angola’nın Hürriyeti İçin” cephesi ikinci gruptur. “Angola’nın tüm bağımsızlığı için Milliyetçi Birlik (UNITN)”de başka bir grubu meydana getirmektedir.

Nisan 1974’te Portekiz, Angola’ya bağımsızlık vermek istediğini bildirmişse de gruplar arası çatışma devam etmiş, hatta ayrılma istekleri de baş göstermiştir. Ekim 1974’te karşılıklı bir anlaşma ile ateş-kes sağlanmıştır. Her ne kadar Ocak 1975’te bir geçiş hükumeti kurulmuşsa da, bağımsızlık isteyen grupları bir araya getirmek mümkün olmamış ve savaş devam etmiştir.

Milliyetçi iki grub, Sovyet yanlısı (MPLA) ile anlaşınca, Kasım 1975’te bağımsızlık ilanı gerçekleştirilmiştir. Biri Lunda ve diğeri Humbo’da olan iki hükumet ilan edilmiştir. MPLA, Sovyet silahları alırken, Kübalı askerler tarafından da desteklenmiştir. Daha sonra MPLA ülkede hakimiyet sağladıysa da gerilla harbi devam etmiştir. “Afrika Ülkeleri Topluluğu” Şubat 1976’da Sovyet yanlısı MPLA’nın hükumetini tanımıştır. Ülke daha sonra Aralık 1976’da Birleşmiş Milletler’e kabul edildi.

Güney Afrika Cumhuriyeti’nin himayesinde bulunan ve bağımsızlığı için Birleşmiş Milletlerde verilen karar 1989’da gerçekleşti. “Namibya” bağımsız oldu.

Fiziki Yapı

Angola, sahilden yükselen ve 1200-2400 metreyi bulan yüksek yaylalardan meydana gelir. Bunlardan en geniş alanı kaplayanı, ülkenin ortasında yer alan Bie yaylasıdır. Ülkenin en yüksek yeri, 2619 metre ile Moko Dağı’dır. Angola, akarsu yönünden zengindir. Kongo, Kubango ve Kuanza ırmakları önemli nehirleridir.

Ülkenin kuzeyi tropikal ormanlarla kaplı, güneyi ise tamamen çöldür. Ülkenin genelinde tropikal iklim hüküm sürer. Yaylalarda yağış, kıyılara göre çok fazladır. Sıcaklık mevsimlere göre çok az değişir.

Tabii Kaynakları

Angola topraklarının % 40’ı ormanlarla kaplıdır. Ormanlarda çeşitli yabani hayvanlar yaşıyorsa da, bilinçsiz avlama neticesinde bir çok hayvan nesli tükenmek üzeredir.

Angola, büyük petrol ve doğal gaz kaynaklarına sahiptir. Ayrıca demir, manganez, bakır ve kobalt yatakları vardır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Angola nüfusunun çoğunluğunu yerliler meydana getirir. Nüfusunun büyük kesimi kırsal bölgelerde yaşar. Bağımsızlıktan sonra, ülkede yaşayan Avrupalılar’ın sayısı çok azalmıştır. Okuma-yazma oranı çok düşüktür. İlk üniversite olan Luanda Üniversitesi, 1963’te Portekizliler tarafından kurulmuştur. Resmi dili Portekizce olmasına rağmen bir çok yerel lehçe kullanılır. Halkın çoğunluğu geleneksel dinlerine inanır.

Ekonomi

Angola, petrol ve diğer maden kaynaklarına dayanan karma bir ekonomiye sahiptir. Ülke ekonomisi, İkinci Dünya Savaşından bu yana dikkati çekecek derecede ve devamlı gelişmiştir. Tarım ürünleri en önemli ihracat maddeleri arasındadır. Dünyanın en fazla kahve üreticilerindendir. Diğer önemli tarım ürünleri; pamuk, şeker, kenevir ve bitkisel yağdır. Balıkçılık ve orman ürünleri ekonomide önemli yer tutar.

Ulaşım : Angola’da karayolu ağı, ülkenin hemen her tarafını kaplar. Karayollarının uzunluğu 72.300 km civarındadır. Demiryolları ise, 2952 kilometredir. Bir uluslararası havaalanı ile çok sayıda küçük yerel havaalanı mevcuttur. Atlas Okyanusu kıyısında üç önemli limanı vardır.

BENİN

DEVLETİN ADI: Benin Halk Cumhuriyeti
BAŞŞEHRİ: Porto-Novo
NÜFUSU: 4.776.000
YÜZÖLÇÜMÜ: 112.600 km2
RESMİ DİLİ: Fransızca ve mahalli dil
DİNİ: İslam, Hıristiyan ve Animizm
PARA BİRİMİ: Afrika Frankı

Afrika'nın batısında Gine Körfezinde, kuzeyinde Nijer ve Yukarı Volta, doğusunda Nijerya, batısında Toga Devleti, güneyinde Gine Körfezi (Atlas Okyanusu)ile çevrili bir devlet. Eski ismi Dahomey Cumhuriyetiydi. Batı Afrika'nın en küçük devletlerinden birisidir.

Tarihi

Bilinen en eski tarihi 16. asra dayanmaktadır. Bu zamanlarda Avrupalılar ilk olarak buralara gelmişlerdir. Geldiklerinde Dahomey Krallığı bulunuyordu. Portekizliler ve diğer Avrupa ülkeleri 16. asrın son çeyreğinde burada köle ticareti yapmışlar ve bir kısım halkı Yeni Dünyaya götürmüşlerdir. Avrupalılarla bilhassa Fransızlarla iyi ilişkiler içinde bulunmuşlar; 18. asırda ülkeye doğu taraflardan gelen Yorubolar hakim olmuşlardır. Dahomey Krallığını ellerine geçiren bu kabile ülkeyi bir asır (19. asra kadar)yönetmişlerdir. Yoruboların iktidarı kaybetmeleri üzerine zaten ekonomik olarak ülkeyi kendisine bağlamış olan Fransa, 1904 yılında ülkeyi istila etmek suretiyle sömürgesi haline getirdi. 1958'e kadar Fransız sömürgesi olan ülke, 1958'de içişlerinde bağımsızlık kazandı. 1 Ağustos 1960'ta ise tamamen bağımsızlığına kavuştuktan sonra Dahomey Cumhuriyeti adını almış; 1975'te ise ismi Benin Halk Cumhuriyeti olarak değiştirilmiştir.

Fiziki Yapı

Doğu-batı uzunluğu 125 km ve kuzey-güney uzunluğu ise 670 km olan Benin, Atlas Okyanusu sahillerinde kıyı boyunca 2,5 km genişlikte kumlu bir şeride sahiptir. Bu kumlukların gerisinde bataklıklar ve ormanlıklardan sonra ülke sabit bir eğimle kuzeye gittikçe yükselir. Ülkenin kuzeyi, dağlık ve ovalık bölüm olmak üzere ikiye ayrılır. Kuzeybatıda bulunan Atakora Sıradağları ortalama 330-930 m yüksekliğe sahiptir. Kuzeydoğu kesiminde yer alan verimli ovalar ise Bargou ve Kandi ovaları olarak bilinirler.

Ülkenin önemli akarsuları güneyde bulunmaktadır. Kuzey kesimleri Nijer Nehrinin Benin'deki kolları sulamaktadır. Güney bölgesinde bulunan Queme Nehri, Atakora Dağlarından doğar. Sonra 450 km yol katederek Nokoue Gölüne dökülür. Mono Irmağı, Benin-Toga sınırının güneybatı sınırını çizdikten sonra, Gine Körfezinde Atlas Okyanusuna karışır. Güney bölgesinin diğer bir önemli nehri olan Coutfo ise Toga'da doğar ve Aheme Gölüne dökülür.

Önemli gölleri ise, önemli ırmaklarının döküldüğü Nokoue ve Aheme gölleridir. Nokoue Gölü başşehir olan Porto-Novo civarındadır. Aheme Gölünün en önemli özelliği fazla suların Gine Körfezine (Atlas Okyanusuna)akıtılmasıdır.

İklim

Genel olarak sıcak bir iklime sahip olan ülkede iki farklı iklim tipi görülür. Ülkenin güney kesimlerinde ekvator iklimi hüküm sürerken, kuzey kesimlerinde tropikal bir iklim hakimdir. Güney bölgeleri senenin bütün aylarında ortalama aynı sıcaklığa sahiptir. Ayrıca gece-gündüz sıcaklık farkı yoktur. Bol yağış alan bölgenin senelik yağış ortalaması 1041 milimetreyi geçer. Kuzey bölgelerde iklim değişir. Gece-gündüz sıcaklık farkı artar, yağışlar nisbeten azdır. Kuzey bölgesinde mayıs-eylül ayları arası yağışların bol olduğu mevsimdir.

Tabii Kaynakları

Tabii kaynakları bakımından oldukça fakir bir ülkedir. Ülkenin güneyindeki bataklık, bölgenin kuzeyinde ormanlık bir kuşak ülkeyi doğu-batı istikametinde kaplar. Yer altı madenleri az miktardadır. Atakora Dağlarında demir bulunmuştur. Ülkenin kuzeybatı kesimlerinde altın madeni işletilmektedir. Ayrıca fosfat da bulunmuştur. Gine körfezindeki kara sularında 1968 yılında petrol bulunmuş ise de işletilmemektedir.

Nüfus ve Sosyal Hayat

4.776.000'den fazla olan nüfusunu çeşitli etnik gruplar ihtiva eder. Kilometrekareye 40.8 kişi düşer. Güney kesimlerinde doğudan (Nijerya'dan)gelen bir zamanlar ülkede iktidarı elinde bulunduran Yorubolar, kuzeyde ise Fons ve Bariba kabileleri yaşar. Kabile hayatının devam ettiği Benin'de, göçebe olarak yaşayan Fovlani ve Peul aşiretleri de vardır. Halk genellikle tarımla uğraşır. Resmi dili Fransızca olan ülkede okul ve resmi yerlerde Fransızca kullanılmakla beraber, halk kendi mahalli lisanlarını devamlı kullanırlar. Halkın % 17'si Müslüman, % 65'i Animist, kalanı ise Katolik mezhebine dahil Hıristiyanlardır. Okuma-yazma oranı düşük olup % 11'dir. Eğitim, devlet kontrolünde yapılır. Eğitim serbesttir. Orta öğretime devam eden öğrenciler ve halk 9 ay eğitim gördükten sonra üç ay da askeri ve ideolojik eğitimden geçirilmektedir. Benin Üniversitesi 1970'de açılmıştır. Basın ve yayın tamamen hükumet tarafından yapılmaktadır. İki radyo ve bir TV istasyonu ile 5000 basan günlük Ehuzu Gazetesi hükumet tarafından idare edilmektedir. Çalışanlar için sosyal haklar tanınmamıştır, sağlık tesisleri de yetersizdir.

Siyasi Hayat

1960'ta Dahomey Cumhuriyeti adıyla bağımsızlığını kazanan ülkede, 1964'te hazırlanan ilk anayasa ile başkanlık sistemine dayanan bir idare kuruldu. 1965'te yapılan bir darbe neticesinde anayasa feshedildi 1968'de tekrar hazırlanan anayasa, başkanlık sistemini kaldırmıyordu. 1972'de yapılan yeni bir darbe ile bu anayasa kaldırıldı ve cunta idareyi ele geçirdi. Ülke, askeri cuntalar tarafından Marksist-Leninist bir rejimle idare edilmeye başladı. 1975 senesinde ülkenin adı "Benin Halk Cumhuriyeti" olarak ilan edildi. İhtilal lideri cumhurbaşkanıdır. 69 üyeli bir millet meclisi vardır. Bu meclisin 30 üyesi sivil, kalanı askeri kişilerden müteşekkildir. Hepsi tayin suretiyle işbaşına gelir.

Ekonomi

Halkın çoğunluğu tarımla uğraşır. Kahve, hurma, yer fıstığı, tütün, fasulye, biber, patates yetiştirilir. Bol miktarda dış ülkelere satar. Yağ hurması ürünlerinden büyük miktarda gelir sağlar. Ormanlık bölgelerde bol miktarda Hindistan cevizi bulunur. Son zamanlarda kıyılardan uzak kesimlerde petrol bulunmuştur. Fakat henüz işletilmemektedir. Bazı küçük hayvanları besleyip, dış ülkelere satarlar. Kıyı bölgelerde balıkçılık yapılır.

Sanayisi kurulmamıştır. Sanayi mamüllerini dışardan ithal eder. Kireç taşı yatakları işletilmektedir. Dış yardımlara büyük ihtiyaç duymakta ve bütçesinin denkliğini böylelikle sağlamaktadır. Daha çok Fransa'dan yardım almaktadır.

BOTSVANA

DEVLETİN ADI: Botsvana Cumhuriyeti
BAŞŞEHRİ: Gaborone
NÜFUSU: 1.314.000
YÜZÖLÇÜMÜ: 581. 730 km2
RESMİ DİLİ: İngilizce
DİNİ: Putperes, Hıristiyan
PARA BİRİMİ: Pula

Afrika kıtasının güneyinde bulunan bir devlet. Kuzeyinde Zambiya, kuzey batısında Nambiya, kuzey doğusunda Zimbabwe, güneyinde ise Güney Afrika Cumhuriyeti yer alır. Güneyden kuzeye ve doğudan batıya en geniş yeri yaklaşık 933 kilometredir.

Tarihi

Botsvana tarihine ait ilk bilgiler bundan yaklaşık 1000 sene öncesine aittir. Daha önceleri için herhangi bir bilgi mevcut değildir. Hayvancılıkla uğraşan Tswana kabilesi kuzeyden gelerek Botsvana'ya yerleşmişlerdir. Bu zamanlarda ülkenin doğusunda Ngunisler, batısında ise Boşımanlar oturmaktaydı. On sekizinci asırda Boer kabilesi güneyden gelerek ülkeye yerleşmiştir. İngilizlerin dünya ülkeleri üzerindeki sömürgecilik zihniyeti ve faaliyetleri 1820 senesinde bu ülkeye de musallat oldu. 1885 senesinde İngiltere burada giriştiği silahlı harbi kazanmış ve Bechuanland adı ile ülkeyi sömürgesi haline getirmiştir. 1966 senesine kadar İngiliz sömürgesi olarak kaldıktan sonra 30 Eylül 1966'da bağımsızlığına kavuşmuş ve Botsvana ismini almış, İngiliz Milletler Topluluğuna bağlı kalmıştır.

Fiziki Yapı

Ülkenin tamamı yayladır. Oldukça meyilli bir yayla olan Botsvana'nın batı tarafları ortalama 55 m, doğuya gittikçe yükselen kısımlarındaki ortalama yüksekliği ise 1000 m civarındadır. Meşhur Kalahari Çölü ülkenin batı bölümünü kaplamaktadır. Orta kısımları kurak olan Kalahari Çölünün doğusu çalılıklarla kaplıdır. Botsvana'nın önemli akarsuları, Okowango ve Chobe nehirleridir. Bu nehirler Angola'da doğduktan sonra buraya gelirler. Okowango Nehri, 16.835 km2lik bir bataklık meydana getirdikten sonra, bataklığın yakınındaki ülkenin en önemli göllerinden olan Ngami'ye dökülür. Bir diğer önemli gölü olan Makarikari ise doğudadır.

İklimi

Sıcak ve kuru bir iklime sahiptir. Senelik yağış ortalaması ülkenin doğusunda 650 mm, batı bölgelerinde ise 252 mm civarındadır. Senenin en sıcak ayları kasım-mayıs aylarıdır ki, bunlardan şubat, sıcakların en fazla olduğu aydır. Ortalama 13°C ile senenin en soğuk ayı temmuzdur. Senelik sıcaklık ortalaması 29 °C'dir. 1965-66 yıllarındaki kuraklık sonucunda 400.000 baş sığır ve yerli hayvanların üçte birinden fazlası telef olmuştur.

Tabii Kaynaklar

Bitki örtüsü bakımından son derece fakir olan Botsvana yabani hayvanlar, madenler bakımından ise oldukça zengin bir ülkedir. Büyük bir kısmı çöl olan ülkede dikenli bitkiler ve akasya ağaçlarına çok rastlanır. Zürafa, ceylan, aslan, leopar, gergedan, fil, beyaz karınca, çekirge, zehirli yılan ise en çok görülen hayvanlardandır. Zengin bakır, nikel, kömür, demir, kireçtaşı, altın ve elmas yataklarına sahiptir.

Nüfus ve Sosyal Hayat

1.314.000 civarında olan nüfusun en yoğun olduğu bölge, ülkenin kuzeybatısı ile kuzeydoğusudur. Nüfusun % 90'ını Bantu kabilesi teşkil etmektedir. Çok az sayıda Avrupalı ve Asyalılar da yaşamaktadır. Halk, hayvancılık ve avcılıkla geçimlerini temin ederler. Dar bir sahada tarım da yapılmaktadır. Resmi dili İngilizce olmasına rağmen, halkın ancak dörtte biri bu dili konuşmakta, diğeri ise kendi kabilelerine mahsus dilleri kullanmaktadırlar. Okuma-yazma bilenlerin sayısı % 71'e yaklaştığı ülkede ücretsiz ilköğretime 1980'de başlanmıştır. Okur-yazar olanların arasında kadınlar çoğunluğu teşkil eder. Bir tane üniversitesi bulunan Botsvana'da yüksek öğrenim yapanlar arasında ise erkekler çoğunluğu teşkil etmektedir. Refah seviyesi oldukça düşük olan ülkede halk köylerde yaşar, evleri saz damlıdır. Putperestler çoğunluğu teşkil ederken, az miktarda Hıristiyan bulunur. Başlıca şehirleri, Gaborone, Francistown, Lobatsi, Serowe ve Kanye'dir.

Siyasi Hayat

İngiliz Milletler Topluluğuna bağlı olan Botsvana, başkanlık sistemine dayalı parlamenter rejimle idare edilir. Başkan 35 üyeli meclis tarafından seçilir.Meclis üyelerinin 31'ini halk 5 yıllık bir müddet için seçerken, kalan 4 üyeyi başkan tayin eder.

Ekonomi

Tarıma elverişli olmamasından dolayı tarım fazla yapılmadığı için ekonomi hayvancılığa dayanır. Zengin yeraltı kaynaklarının son zamanlarda işletilmeye başlaması sebebiyle madencilik ekonomide etkili olmaya başlamıştır. Halen ihracatın % 85'ini hayvan ve et satışı teşkil etmektedir. Sanayinin olmadığı Botsvana'da alt yapı tesisleri yeni yeni kurulmaktadır. Genellikle yatırımlarda yabancı sermayeye ihtiyaç duyduğu için gelişme yavaş olmaktadır. Turizm için oldukça ormanlık ve tabii güzelliklere sahiptir.

BURKİNA FASO

DEVLETİN ADI: Burkina Faso
BAŞŞEHRİ: Ouagadougou
NÜFUSU: 9.261.000
YÜZÖLÇÜMÜ: 274.200 km2
RESMİ DİLİ: Fransızc
DİNİ: İslâm, Putperestlik
PARA BİRİMİ: Frank

Batı Afrika’da bağımsız bir cumhuriyet. 9° 25’ ve 15°07’ kuzey enlemleri ile 2°24’ doğu ve 5°31’ batı boylamları arasında yer alan Burkina Faso, kuzeyde ve batıda Mali, kuzeybatıda Nijer, güneyde Fildişi Kıyısı, Gara, Togo ve Berin ile çevrilidir.

Târihi

Burkina Faso târihi M.S. 11. yüzyılda Mossi kabîlesinin ülkeye girmesiyle başlar. Bu kabîle ülkede dört büyük krallık kurdu. Bunlardan ilki Tehkodogo idi. Diğerleri ise merkezî yayladaki Uagadugu, kuzeydeki Yatenga ve doğudaki Fada N’Gourma krallıklarıydı.

1400 ve 1500 yılları arasında Mossi kabîlesi, güneyde Gana’dan kuzeydeki Timbuktu şehrine kadar olan toprakları hâkimiyeti altında tuttu. Fakat 16. asrın ikinci yarısında Songhai imparatorluğu bunları yaylalara attı.

1893’te Mossi ülkesinin kuzeyini ele geçiren Fransa, 1896’da ülkeyi tamâmen kontrolü altına aldı. 1919’da Yukarı Volta kolonisi kuruldu. Buradan Fransız Batı Afrikasının diğer kısımlarında mecburen çalıştırılmak üzere işçi gönderildi. 1932’de Yukarı Volta kolonisi komşu sömürgeler arasında paylaştırıldı. Bunun asıl sebebi Fildişi Kıyısı’nda zorla çalıştırılmak üzere Mossi halkından işçi temin etmekti.

Fransa 1947’de Yukarı Volta’yı yeniden ayrı bir ülke hâline getirdi. 1950’lerde bağımsızlık hareketleri başladı. Bu hareketler 5 Ağustos 1960’ta Yukarı Volta’nın bağımsızlığını kazanmasıyla sona erdi. 1958’de hazırlanan bir anayasa küçük değişiklikler yapılarak 1960 Kasım’ında yürürlüğe kondu.

1966’da hükümet ve sendikalar arasındaki anlaşmazlığın ardından ordu yönetimi ele aldı ve 1960 Anayasası askıya alındı. Aralık 1970’te yeni bir anayasa hazırlanarak halk oylamasına sunuldu ve kabul edildi. Bu anayasa 1971’de yürürlüğe konuldu. 1970’li yıllarda meydana gelen kuraklıklar ülke ekonomisine büyük ölçüde tesir ederek açlık getirdi.

1982’de yapılan bir darbe sonucunda yönetimi ele geçiren Yüzbaşı Blaise Compaoré 1992 senesinde genel seçimlere gitti. Seçmenlerin büyük kısmının sandık başına gitmemesine karşılık Compaoré başkanı olduğu Halk Cephesi seçimleri kazandı. 1984’te Yukarı Volta ismini Burkina Faso olarak değiştirdi.

Fizikî Yapı

Burkina Faso topraklarının çoğu Volta Nehrinin üç ana kolu (Beyaz Volta, Kırmızı Volta ve Kara Volta) arasında yer alan alçak bir yayla hâlindedir. Ülke nehirlerinin çoğu güneyde Gana’daki Volta Nehrine karışır. Ülkenin doğusunda ve güneybatısında alçak dağ silsileleri yükselir. Burkina Faso’nun en yüksek noktası olan Tenekourou 749 metre yüksekliğinde olup, güneybatıda yer alır. Ülkenin en alçak noktası deniz seviyesinden 198 metre yüksektir.

İklim

Bütün yıl boyunca sıcak olan Burkina Faso’da, biri yağışlı, diğeri kurak olmak üzere iki mevsim vardır. Takriben mayıs ayı sonundan ekime kadar bol miktarda yağmur düşer. Yıllık yağış ortalamaları kuzeyden güneye doğru artmakta olup, 400 ilâ 800 mm arasında değişir. Kurak mevsim kasımda başlar mayısta son bulur. Bu mevsimde kuraklığa ek olarak Sahra’dan kavurucu rüzgârlar eser. Ortalama sıcaklıklar 25°C ilâ 30°C derece arasındadır.

Tabiî Kaynakları

Burkina Faso toprakları kuzeyde bozkır ve fundalıklarla kaplıdır. Güneyde ise yüksek otlar ve ağaç kümeleri ile kaplı çok sayıda yuvarlak tepeler bulunur. Ülkede eskiden çok sayıda bulunan vahşi hayvanlar artık günümüzde azdır. Ülkede mevcut olan belli başlı vahşi hayvanlar;yaban sığırı, çakal, sırtlan, aslan, leopar, yaban domuzu, ceylan, antilop, su aygırı, fil, maymun ve timsahtır. Başlıca yeraltı zenginlikleri olarak Burkina Faso’da manganez, altın ve elmas vardır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

9.261.000 nüfûsu ile Burkina Faso Batı Afrika’da en fazla nüfus yoğunluğuna sâhip ülkelerden biri olup, km2ye 24 kişi düşer. Ülkenin en büyük nüfus merkezleri 200.000 nüfusu ile en sür’atli büyüyen Ouagadougau şehri ile 150.000 nüfuslu Bobo Dioulasso’dur.

Burkina Fasolular Batı Afrika etnik gruplarının yarısının karışımıdır. Fulse, Kibsi, Kipirsi, Kurumba ve Nioniosse çok öncelerden beri Burkina Faso’da yaşayan ülkenin asıl yerlileridir. Bu esas yerli halklara Ninisi (toprağın çocukları) denir. Mali sınırına yakın kuzeybatıda Marka, Samo, Samogho ve Diula grupları yaşar. Gana ve Fildişi Kıyısı sınırları boyunca Lobi etnik grubu bulunur. Kara ve Kırmızı Volta arasındaki ve güneydeki Gana halkları ile karışanlar ortak olarak Gurunsi adını alırlar. Kuzeydoğuda Fulbe Peul ve Tuarep halkları bulunur. Kırmızı ve Beyaz Volta arasındaki topraklara hâkim olan Mossi, Burkina Faso’nun en çok tanınan halkıdır. Mossi kültürünü paylaşan şahıslar ülkenin en kalabalık grubunu meydana getirir. Her etnik grup kendine has dile veya lehçeye sâhiptir. Mossi dili olan More diğerlerinden daha fazla konuşulur. More, Nijer-Kongo dili âilesinin Voltaic alt grubuna âittir. Ülkenin resmî dili Fransızcadır.

Burkina Fasoluların yarısı (% 50) Putperest, beşte biri (% 20) Müslüman, % 8’i Katolik, kalanı diğer dinlere mensuptur.

Burkina Faso dünyânın en fakir ülkelerinden biri olduğundan, pek çoğu her yıl Fildişi Kıyısı ve Gana’ya çalışmaya gider. Nüfus artışı % 2,5 civârında seyretmektedir. Kötü beslenme, parazit taşıyıcılar, uyku hastalığı, cüzzam ve diğer tropikal hastalıklar ülkenin başlıca sağlık meseleleridir.

Burkina Faso’da eğitim Fransız sistemine göredir. Fakat yavaş yavaş değişmektedir. Her ne kadar eğitim ücretsiz ve mecbûrî ise de 15 yaşından küçük okul çağındaki çocukların % 10’dan azı okula devâm etmekte ve nüfusun % 13’ü okuma-yazma bilmektedir.

Siyâsî Hayat

Burkina Faso cumhûriyetle idâre edilen bir ülke olup, 10 idârî bölgeye ayrılmıştır. Cumhurbaşkanı ve Millet Meclisi üyeleri beş yılda bir seçilir. Ülke 1983’ten 1992’ye kadar Ulusal Devrim Konseyince yönetildi. Konseyin ve sonra kurulan Halk Cephesi Partisinin başkanı olan Yüzbaşı Compaoré 1992 seçimlerini kazanarak devlet başkanı oldu. Ülke, Birleşmiş Milletler ve Afrika Birliği teşkilâtlarına üyedir.

Ekonomi

Burkina Faso ekonomisi, yiyecek bitkileri tarımına ve hayvancılığa dayanır.Toprakların % 15’inden azı ekilidir. Verim düşüktür. Kuraklık, bitki hastalıkları, böcekler, kemiriciler ve iptidâî tarım teknikleri üretimi düşük tutmaktadır. Sığır, keçi, koyun ve tavuk, yetiştirilen belli başlı hayvanlardır.

Akdarı, sorghum (süpürge darısı), fasulye, Hint yerelması, manyok, mısır, yerfıstığı, pamuk, susam ve Batı Afrika’ya has tohumundan yağ çıkarılan ağaçlar en önemli bitkilerdir. Pamuk, yerfıstığı ve susam ihraç edilmektedir. Çiftlik hayvanları ve hayvan derileri ihracat gelirlerinin önemli bir kısmını meydana getirir.

Sanâyi tesislerinin çoğu Banfora, Bobo, Dioulasso, Boromo, Koudougou ve Ouagadougou arasındaki demiryolu boyunca bulunur. Sabun, nebâti yağlar, şeker, pamuk ve kösele ürünleri îmâlâtın çoğunluğunu teşkil eder. Elektrik enerjisinin çoğu termal olarak üretilir. Fakat bir çok hidroelektrik projeleri Komod ve Kara Volta üzerinde tasarı hâlindedir.

Makina, eczâ ürünleri, petrol, giyim eşyâsı ve yiyecek ithali çoğunlukla Fransa, Fildişi Kıyısı, ABD ve Almanya’dan yapılır. İhrâcâtı Fransa, Fildişi Kıyısı, Gana ve Birleşik Krallığa (İngiltere)dır. Ülke sürekli olarak ticâret açığı verir. Dışarıda çalışan işçilerin gönderdiği paralar önemli bir döviz kaynağıdır.

Ülkenin 14.500 km civârındaki demiryolu ağı Fransızca konuşan Batı Afrika ülkeleri arasında en uzunudur. Karayolları çoğu kasabaları ve şehirleri birbirine irtibatlar. Milletlerarası Hava alanı iki büyük şehir olan Ouagadougou ve Bobo Dioulasso yakınındadır.

BURUNDİ

DEVLETİN ADI: Burundi Cumhûriyeti
BAŞŞEHRİ: Bujumburu
NÜFUSU: 5.441.000
YÜZÖLÇÜMÜ: 27.834 km2
RESMİ DİLİ: Fransızca, Kırundı
DİNİ: Hıristiyan
PARA BİRİMİ: Burundi Frankı

Afrika’nın merkez doğusunda yer alan bağımsız bir cumhûriyet. Bağımsızlıktan önce Urindi diye tanınırdı. Güneyinde ve doğusunda Tanzanya ve Tonganyika Gölü, batısında Kongo, kuzeyinde Rwanda bulunmaktadır. Yüzölçümü 27.834 km2dir. Doğudan batıya genişliği 265 km, kuzeyden güneye ise 345 kilometredir.

Târihi

Burundi’nin ilk devirleri ile ilgili elde pek fazla bilgi yoktur. On dördüncü asra doğru bâzı Etoponyalılar, Burundi’ye gelerek yerleştiler ve şu anda halkın büyük çoğunluğunu teşkil eden Bahutililere hâkimiyet kurdular. Ancak bu hâkimiyet kısa sürdü. Bundan sonra Almanların 1885 târihinde burayı işgâl edinceye kadarki târihi ile ilgili bir mâlumat yoktur. Bu târihte Almanların idâresi altına girdi.

Birinci Dünyâ Savaşından sonra Cemiyet-i Akvâm’ın Birleşmiş Milletler gözetimi altında Belçikalıların idâresine verildi. İkinci Dünyâ Savaşından sonra Birleşmiş Milletlerin gözetimi altında yine Belçika’nın mandasında, ancak iç işlerinde serbest bir krallık oldu. 1959’da siyâsî partiler kuruldu. 18 Eylül 1961 yılında Birleşmiş Milletlerin gözetimi altında seçimler yapıldı. Millî Birlik ve İlerici Partisi 64 sandalyenin 54’ünü kazandı. Ancak bir aydan az bir zaman sonra Millî Birlik Partisinin lideri Prens Luis Rwagasone öldürüldü. Burundi’nin 1 Temmuz 1962’de bağımsızlığını kazanmasından sonra iktidardaki Millî Birlik Partisi muhâlefet partisinin ileri gelenlerinden bâzılarını suikast olayından sorumlu tutarak îdâm ettirdiler. Bu esnâda Kızıl Çin’in burada elçilik açmasıyla komünist faâliyetler de arttı. Bir taraftan muhâlefet liderlerinin öldürülmesi, diğer taraftan komünistlerin fâaliyetleri ülkeyi iç harbe sürükledi. Tutsi ve Hutsi adıyla bilinen iki grup arasında devâm eden iç savaşlar sonucu 1966’da ordu yönetime el koydu. Seçimler yapılarak bir cumhûriyet ilân edildi. Ancak karışıklıklar durmadı. Nihâyet 1 Kasım 1976’da ordu yönetime yeniden el koydu. Anayasa askıya alındı. 30 üyeli Askerî İhtilâl Konseyi kuruldu. 1977’de Jean-baptiste Bagaza’nın devlet başkanı seçilmesi üzerine konsey dağıldı. 1981’de yeni bir anayasa yürürlüğe konuldu.

1984’te yapılan seçimlere tek aday olarak katılan Baptiste Bagaza, devlet başkanlığına tekrar seçildi. 1987 Eylülünde devlet başkanlığına Pierre Buyoya getirildi.

Fizikî Yapı

Burundi, Nil ve Kongo nehirlerinin birleştiği yerde kurulmuştur. Sonsuz gibi görülen dağ silsileleri onu karakterize eder. Ülkenin pürüzlü topoğrafyası modern taşımacılığı ve yerleşim bölgelerini olumsuz yönde etkiler. Burundi arazisinin büyük bir bölümü 1500 metrenin üzerindedir. Sâdece Kuzizi Vâdisi ve Tonganyika Gölünün doğu sâhilleri dar alüvyonlu bir vâdide 900 metrenin üzerinde yer alırlar. Bu bölgenin doğusu ve arâzi birdenbire Kongo ve Nil sularının birleştiği kesitin kuzey doğusu boyunca 2100-2700 metre yükselir. Daha sonra Viktorya Gölüne doğru yükseklik düşer. Ancak hiçbir zaman 1000 metrenin altına inmez.

İklim ve Bitki Örtüsü

Ekvator’un yakınında yer alan Burundi’nin biri yağışlı biri de kurak olmak üzere iki tür mevsimi vardır. Yıllık yağışı 7900-14.900 mm arasında değişir. Uzun süren kuraklıklar mahsülün ziyânına sebeb olmaktadır. Sıcaklık Tonganyika Gölü kenarında ortalama 23 °C Kongo-Nil’in ayırma noktasında ortalama 17 °C’dir.

Burundi’nin başlıca bitki örtüsü savan otlaklarıdır. Ülkenin çoğu ormanlarla kaplıdır. Ancak yıllardır bu orman bozulmaktadır. Bu durum karşısında yeniden ormanların geliştirilmesi için programlar yapılmaktadır. Vahşi hayvanlardan filler, timsahlar, leoparlar vb. bulunur. Bâzı hayvanların nesli tükenmekte, ancak yeniden yetiştirilmeye çalışılmaktadır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Burundi, Afrika’nın nüfus yoğunluğu en kalabalık olan ülkelerinden biridir. Halkın çoğu kırsal bölgelerde ve şehir merkezinden uzak çiftliklerde yaşar. Bujumburu en büyük şehir olup başşehridir. Kırundu lisanını konuşurlar. Dil yönünden birlik arz etmesine rağmen halkın çoğu fizikî tip, kültür değerleri ve sosyal ekonomik bakımından farklılık arz ederler. Batwa bölgesi en eski yerleşim alanlarından biriydi. Şu anda ise nüfusun ancak % 1’ini ihtivâ etmektedir. Buhutu bölgesi ise nüfusun % 86’sını barındırır. Tutsi bölgesi ve Watutsi veya Batutsi olarak da bilinir ve nüfusun % 12’sini ihtiva eder. Afrikanın başlıca göç edilen merkezlerinden biridir. Yerli halkın yanında Rwanda’dan buraya göç edip yerleşen 80.000 Tutsili vardır. Büyük sayıda göçmen Kongo’dan gelerek Bujumburu’ya yerleşmiştir.

Misyonerlerin iddialarına göre halkın onda dokuzu Roma Katolik mezhebindendir. Ancak Hıristiyanlığı millî gelenekleri ile bağdaştırarak tek tanrılı bir inanca sâhiptirler. Okulların çoğu, Bujumburu Üniversitesi de dâhil Hıristiyanların kontrolü altındadır. Halkın % 40’ı ilk tahsil yapabilmekte, çok az kısmı ortaokula gidebilmektedir. İlkokullarda Fransızca ikinci dil olarak okutulmaktadır. Ortaokullar ise Fransızca eğitimi yapmaktadır.

Ekonomi

Burundi daha ziyâde bir tarım ülkesidir. Bütün arazinin % 41’i ekilebilir arâzidir. Çiftliklerin çoğu hubûbat ihtiyacını karşılayabilmektedir. Başlıca gıdâ maddeleri muz, baklagiller, darı, süpürge darısı, yerfıstığı , tatlı patates ve kabak türü bitkilerdir. Başlıca para getiren ürün kahvedir ve Arap kahvesinden farklıdır.

Yetiştirilen sığırlar tarımda kullanılır. Millî gelirin çok az bir kısmını teşkil eder. Burundi’nin başlıca ihraç ürünleri kahve, tütün, kalay, cevher, pamuk, pirekapan ve deridir. Başlıca ithâlâtı yakıt, araç, tekstil ürünleri, makina ve gıdâ ürünleridir. Ticâretini Belçika ve ABD ile yapar.

Mâdenler:

Burundi’de kalay, az miktarda altın çıkarılır. Çıkarılan diğer mâdenler yerli tüketim ile sınırlıdır. Sanâyi merkezleri başşehir Bujumburu’da toplanmıştır. Dokumacılık ve mutfak eşyâ yıpımı ileridir. Petrol istihsali önemsizdir.