KAZAKİSTAN, TÜRKMENİSTAN, ÖZBEKİSTAN ve KIRGIZİSTAN

Kazakistan

Kazakistan, batıda Hazar denizinden, doğuda Çin sınırına kadar uzanan çok geniş bir alam kaplar (2 717 300 km2) (bk.Harita 26). Başkenti Astana olan Kazakistan'ın yönetim şekli cumhuriyettir.

Ülkede ovalar ve platolar geniş yer kaplar. Altay ve Tanrı dağlarının uzantıları ülkenin dağlık kesimlerini oluşturur. Güneyinde çöller vardır. İklimi karasaldır. Doğal bitki örtüsü bozkırdır. Ancak yüksek yerlerde ormanlar yer alır.

Kazakistan'ın en önemli akarsularım, Seyhun, İrtiş ve Ural oluşturur. Ülkenin önemli gölleri ise, Aral ve Balkaş'tır.

Nüfusun 17 milyon kadar olduğu Kazakistan'da, Kazak Türkleri çoğunluktadır (%42). Buradaki diğer Türk gruplarını, Tatarlar ve Özbekler oluşturur. Almatı, Çimkent ve Kustanay diğer önemli kentleridir.

Ülke topraklarının yarıdan fazlası tarıma elverişlidir. Ancak tarım, sulama ile yapılabilir. Modern tarım yöntemleriyle yapılan tarımdan elde edilen başlıca ürünler; tahıl, pamuk, şeker pancarı, patates, ayçiçeği ve bazı meyve ve sebzelerdir. Topraklarının büyük bir bölümünü çayır ve otlakların oluşturduğu Kazakistan'da hayvancılık da önemli bir ekonomik etkinliktir.

Ülkede zengin maden yatakları vardır. Kömür, doğal gaz, petrol, demir ve bakır en önemli yer altı kaynaklarını oluşturur. Ünlü uzay araştırma merkezi Baykonur, bu ülkededir.

Türkiye ile Kazakistan arasındaki ekonomik ve kültürel ilişkiler her geçen gün gelişmektedir. Kazakistan'dan daha çok, ham petrol ve ham deri almaktayız. Buna karşılık Kazakistan'ın Türkiye'den aldıklarının başında; çeşitli makineler, ulaşım araçları, konfeksiyon ve gıda ürünleri gelmektedir.

Kazakistan'da kurulmuş olan Ahmet Yesevî Üniversitesi, Türkiye ve Kazakistan arasında imzalanan bir anlaşma ile Türk dünyasının ortak üniversitesi niteliğindedir. Bu üniversitede Türk cumhuriyetlerinden gelen öğrenciler, bilimle birlikte Türkiye Türkçe’si ve Kazakistan Türkçe’sini öğrenmektedirler. Ahmet Yesevî Üniversitesi, Kazakistan ve Türkiye arasındaki kültürel ilişkilerin geliştiğinin en güzel kanıtıdır.

Türkmenistan

Türkmenistan, Hazar denizinin doğusunda, Kazakistan ve Özbekistan'ın güneyinde yer alır (bk.Harita 26). Kapladığı alan Türkiye'nin yarısı kadardır (488 100 km2). Başkenti Aşkabat olan Türkmenistan'ın yönetim şekli cumhuriyettir.

Ülkenin büyük bir bölümü düzlüklerle kaplıdır. Orta kesimlerinde yer alan Karakum çölü geniş yer kaplar.

Türkmenistan'da iklim karasaldır. Yağışlar çok azdır. Buna dayalı olarak akarsu vadileri ve dağlık bölgelerde ağaçlıklar, düzlüklerde bozkırlar, bunun dışındaki yerlerde ise çöl bitki örtüsü hâkimdir.

Ülkenin en önemli akarsuları; Ceyhun ve Murgap'tır. Bu akarsulardan daha çok sulamada yararlanılır.

Nüfusun 4,4 milyon olduğu ülkede, çoğunluğu Türkmenler oluşturur (%70). Bu nüfusu oluşturan diğer Türk asıllı topluluklar, Özbekler ve Kazaklardır. Merv ülkedeki diğer önemli yerleşim birimlerindendir.

Ülkede akarsu boylan ve vahalar, tarımın yapıldığı yerlerdir. Sulamanın önemli olduğu ülkede daha çok, pamuk, buğday, sebze ve meyve üretilir. Hayvancılık da yaygındır. Yün ve astragan kürk üretiminde önemli olan karakul koyunları burada yetiştirilir. Halıcılık da önemli bir etkinliktir.

Petrol, kurşun, kükürt ve krom önemli yer altı kaynaklandır. Sanayisi daha çok petrol ve pamuğa dayalıdır.

Yurdumuz ile Türkmenistan arasında çeşitli konularda iş birliği anlaşmaları imzalanmıştır. Türkmenistan'dan daha çok, ham deri ve pamuk satın almakta, buna karşılık çeşitli tarımsal ilâçlar ve tekstil ürünleri satmaktayız.

Özbekistan

Tanrı Dağlarından Aral gölüne kadar uzanan bölgede yer alır (bk.Harita 26). Yüz ölçümü Türkiye'nin yarısı kadar olan (447 400 km2) Özbekistan'ın başkenti Taşkent'tir. Yönetim şekli cumhuriyettir.

Ülkenin büyük bölümü düzlüklerle kaplıdır. Turan ovası, bu düzlüklerin en önemlisidir. Geniş bir alan kaplayan Kızılkum çölü bu ovanın güneyinde yer alır. Tanrı Dağlarının uzantıları ülkenin doğusundaki dağlık kesimi oluşturur.

Ülkede çok kurak karasal bir iklim hüküm sürer. Kurak bölgelerde bozkırlar, batı kesiminde ormanlar, çöl alanlarında ise çöl bitkileri karakteristik bitki örtüsünü oluşturur.

En önemli akarsuları; Ceyhun ve Seyhun'dur. Her ikisi de ülke topraklarının büyük bölümünü sulayarak Aral gölüne dökülür.

Ülkenin nüfusu 22,4 milyondur. Bu nüfusun çoğunluğunu (%70) Özbek Türkleri oluşturur. Kazaklar ve Tatarlar da ülkedeki azınlık Türk nüfusudur. Buhara ve Semerkant önemli kentlerindendir.

Nüfusun büyük çoğunluğu tarımsal etkinliklerde bulunmaktadır. Doğuda, Seyhun ırmağının suladığı Fergana Havzası ve Ceyhun ırmağı boyları, ülkenin en önemli tarım alanlarıdır. Bu topraklarda daha çok pamuk, tütün, mısır, pirinç, buğday, sebze ve meyve üretilmektedir. Pamuk üretiminde dünyanın sayılı ülkeleri arasındadır. Ülkede hayvancılık da önemli bir etkinliktir.

Özbekistan'ın önemli yer altı kaynakları; doğal gaz, petrol, kömür ve altındır. Ülkede daha çok tekstil, makine ve metalürji sanayiileri gelişmiştir.

Özbekistan'la Türkiye arasında ekonomik, bilimsel ve teknik alanlarda iş birliği anlaşmaları imzalanmıştır. Özbekistan'dan aldıklarımızın başında; pamuk, işlenmemiş deri ve çeşitli kimyasal ürünler gelir. Sattıklarımız arasında, tıbbî aletler, elektrikli ev aletleri, ulaşım araçları ve tahıl ürünleri yer alır.

Kırgızistan

Kırgızistan, Özbekistan'ın doğusunda, Kazakistan'ın da güneydoğusunda yer alır (bk.Harita 26). Doğudan Doğu Türkistan, güneyden de Tacikistan ile komşudur. Kapladığı alan itibarıyla Türkiye'den küçük bir ülkedir (198 500 km2). Başkenti Bişkek olan Kırgızistan'ın yönetim şekli cumhuriyettir.

Yeryüzü şekilleri bakımından dağlık bir ülkedir. Bu dağlar, Tanrı Dağlarının uzantılarıdır. Fergana Havzası'nın bir bölümü bu ülke sınırları içerisindedir.

Ülkenin iklimi karasaldır. Yaz kuraklığı çok belirgindir. Bitki örtüsü bakımından fakirdir. Dar olan orman alanları daha çok ülkenin kuzeyinde yer alır.

Kırgızistan'da, çok sayıda akarsu vardır. Seyhun, Narin ve Kızılsu en önemlileridir. En büyük gölü ise Issık gölüdür.

Ülkenin nüfusu 4,4 milyondur. Bu nüfusun yarıdan fazlasını Kırgız Türkleri oluşturur. Özbek Türkleri de ülkedeki önemli etnik grubu oluşturmaktadır. Nüfus daha çok başkent Bişkek ve tarıma elverişli Fergana vadisinde toplanmıştır.

Ekonomisi daha çok tarıma dayanır. Ülkede, daha çok şeker pancarı, pamuk, tütün ve tahıl üretilmekte, küçükbaş hayvan beslenmektedir. İpek böcekçiliği de önemli bir faaliyettir. Kömür, petrol, doğal gaz, cıva ve altın başlıca yer altı kaynaklarını oluşturur.

Kırgızlar Türk boylarından olup kendilerine özgü köklü bir kültürleri vardır. Manas Destanı, Kırgız edebiyatının en ünlü eseridir.

Ülkemiz ile Kırgızistan arasındaki ekonomik ve kültürel ilişkiler her geçen gün artmaktadır. Türkiye'nin bu ülkeye sağladığı kredilerle ülke ekonomisi gelişme göstermektedir.