SENEGAL, SİERRA, LEONE, SOMALİ, SUDAN, SVAZİLAND ve TANZANYA

SENEGAL

DEVLETİN ADI: Senegal Cumhûriyeti
BAŞŞEHRİ: Dakar
NÜFUSU: 7.691.000
YÜZÖLÇÜMÜ: 197.000 km2
RESMİ DİLİ: Fransızca
DİNİ: İslâm
PARA BİRİMİ: CFA Frankı Batı Afrika’da Atlantik kıyısında 12°19’ -16°42’ kuzey enlemleri ve 11°22’-17°32’ batı boylamları arasında yeralan ve kuzeyinde Moritanya, doğusunda Mali, güneyinde Gine ve Portekiz Ginesi ve batısında Atlantik Okyanusu ile çevrili bağımsız bir devlet.

Târihi

Senegal’in ilk târihi hakkında elde mevcut bilgiler çok az olup, kesin değildir. Bunun için Senegal târihini, 11. yüzyılda Müslümanlıkla şereflenen, Senegal Nehri orta bölümlerinde kurulmuş, Tekrur Krallığı ile başlatmak uygundur. On beşinci yüzyıl başlarında ilk olarak, Avrupalılardan Portekizliler ülkeye ulaştılar. Daha sonra 17. yüzyılda, Fransızlar bölgeyi kontrolları altına aldılar. Bir müddet Fransız Batı Afrikası olarak kaldı. 1960 yılında bağımsız oldu. Bundan sonra Fransa’nın nüfûzu altında demokratik hayâta girdi.Progressiste Sénégalaise Birliği Başkanı olan, Léopold Senghor ülkenin ilk devlet başkanı oldu. 1963’te bir ihtilâl teşebbüsü atlatıldı. 1968 yılında işçilerle anlaşmazlıklar çıktı. Başbakan Andou, 1981 yılında Başkan Abdou Senghor’un emekliye ayrılmasından sonra devlet başkanı oldu. 1988’de olağan üstü hal îlân ederek başkanlığa devam etti. 1982 yılında Gambia ile ortak bir federasyon kuruldu. Bu federasyonda ülkeler bağımsızlıklarını koruyor ve yalnız savunma ve mâlî hususlarda birleşiyorlardı. Bu birlik daha sonra çıkan anlaşmazlıklar yüzünden 1989 Eylülünde bozuldu. Hükûmet, ülkeyi istikrarsızlığa sürükleyen iç ve dış karışıklıkların üstesinden gelme yolunda büyük atılımlar gerçekleştirdi. 8 Nisan 1991’de Başkan Abdou başbakanlığa Habib Thiam’ı getirdi. 1993’te yapılan seçimlerde Abdou tekrar başkanlığa seçildi.

Fizikî Yapı

Senegal yaklaşık olarak 197.000 km2lik bir yüzölçüme sâhiptir. Bağımsız Gambia Cumhûriyeti, Gambi Nehri boyunca Senegal topraklarıyla çevrilmiş olup, onun güney parçası olan Casamance bölgesinin çoğunu diğer topraklarından ayırır. Gambia ülke içerisine 320 km kadar girmiştir.

Ülkenin çoğu dalgalı arâzi olup, ortalama 200 m civârında yüksekliğe sâhiptir. Güneydoğuda yer alan Fouta Djallon Dağları eteklerinde ise, yükseklik yaklaşık 500 m kadardır ve ülkenin en yüksek yeri bu dağlardır.

Senegambia bölgesi, Atlantiğe dökülen dört nehir tarafından kesilmiştir. Senegal, Saloum, Casamance ve Gambia nehirleri. Senegal Nehri ülkenin kuzey sınırlarını teşkil eder ve ülkenin en uzun nehridir.

Ülkenin batı kıyıları rüzgârlarla aşınmış olup, sâhil şeridi kısmen bataklık arâzidir. Verde Burnu, okyanusa doğru girmiş olup, tepelik ve kayalık bölgedir. Onun geri kalan kısmı ise yarı çöl bir haldedir.

İklim

Senegal, yağışların miktarları göz önünde tutulursa üç ayrı bitki örtüsüne sâhip üç bölgeye ayrılır; Sahelian, Sudanik ve Casamance bölgeleri.

Sehelian bölgesi, ortalama 350 mm kadar yağış alır. Bölge kaba otlar, dikenli çalılıklar ve akasya fundalıklarıyla kaplıdır. Bunun güneyindeki Sudanik bölge ise yaklaşık 900 mm yağış alır. Burada bitki örtüsü daha kalın ve daha çoktur. Genellikle ipek-pamuk ve baobab ağaçları sayıca fazladır ve akasya fundalıkları daha iridir. Casamance bölgesinde ise yağışlar, yaklaşık olarak 900 ilâ 1500 mm arasında değişir. Ülkenin güneybatısı bataklık ve yer yer tropikal ormanlarla kaplıdır. Ormanlık olmayan kısımlar ise yeşillik arâzidir ve bol yağış alır. Verde Burnu ise, kısmen yarıçöl ve kısmen kayalık ve tepelik bir bölgedir. Kıyı şeridiyse umûmiyetle çamurlu arâzi olup, tropikal mangrov ormanlarıyla örtülüdür.

Senegal’in iklimi bâzı tezatlıklar arz eder. Kıyılar ve özellikle Dakar’ın kuzey kesimleri, deniz meltemlerine açık olup, tatlı bir iklime sâhiptir. Bölgede ocak ayı, sıcaklık ortalaması yaklaşık 23°C civarındadır. Kuzeye gidildikçe Büyük Sahra’ya yaklaşılacağından sıcaklık birden artar. Casamance’nin güneyinde, kıyı rüzgârlarından dolayı nem oranı yüksektir.

Ülkede belirgin bir kuru ve bir de rutûbetli iki dönem mevcuttur. Rutûbetli mevsim Sahelian bölgesinde daha çok görülür ve hazirandan ekime kadar sürer. Sudanik bölgesindeyse mayıstan ekime ve Casamance’de mayıstan kasıma kadar rutûbetli mevsim hüküm sürer.

Tabiî Kaynakları

Senegal çevresine hayat ve canlılık getiren Senegal, Saloum, Casamance ve Gambia nehirlerinin suladığı dört ayrı bölge, çeşitli bitki örtülerine sâhiptir. Kıyılarda tropikalmangrov ormanları, Sudanik bölgesinde ipek ve baobab ağaçları ve akasya fundalıkları mevcuttur.

Ülkede pek fazla vahşi hayvan bulunmaz. Evcil hayvanlardan daha çok sığır, koyun ve keçi yetiştirilir.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Yaklaşık 7.400.000 civârında bir nüfûsa sâhiptir. Nüfus yoğunluğu kilometrekareye 38 kişi kadardır. Yıllık ortalama nüfus artışı % 2,9 dolayındadır. Nüfûsun ekserisi şehirlerde yaşar ve yaklaşık % 10’una yakın bir bölümü başşehir Dakar’dadır. Ülkenin diğer büyük şehirleri şunlardır: Kaolack, Thiéc, Rufisque, St. Louis.

Senegal karışık bir etnik yapıya sâhip olup, büyüklü küçüklü birçok gruplardan teşekkül etmiştir. Nüfûsun % 37’sini Volof, % 18’ini Serer, % 17’sini Peul, % 9’unu Diola ve % 9’unu Mandingolar meydana getirir. Geri kalan % 10’luk kısmı ise birçok küçük etnik gruptur.

Voloflar nüfûsun çoğunluğunu teşkil ederler ve genellikle yerfıstığı üretimiyle uğraşırlar. Tekrur Krallığı soyundan gelen Peulların diğer adı Fulanilerdir ve göçebe hayâtı yaşarlar. Casamance çevresinde yaşayan Diolalar, Berberî kökenlidirler. Serer ve Mandingolar ise çiftçilikle uğraşırlar.

Nüfûsun % 95’ine yakın bir bölümü Müslümandır. Ayrıca bir miktar Hıristiyan da vardır. Serer ve Diola kabileleri hâricindeki grupların büyük bir bölümü, 19. yüzyıl sonlarına doğru İslâmiyetle şereflenmişlerdir.

Ülkenin resmî dili Fransızcadır. Uzun süre Fransız baskısı ve nüfûzu altında kaldığından, Fransızca yaygındır. Ayrıca her kabilenin kendi yerli dili mevcuttur. Bunlardan Volof, Fulani ve Mandingo dilleri biraz daha fazla konuşulur.

Okuma-yazma oranı düşük olup, % 10 civarındadır. Genç nüfûsun % 65’ine yakın bir bölümü okula gitmektedir. Öğretim dili ve modeli Fransızca ve Fransız modelidir. Yüksek öğrenim vardır. Dakar Üniversitesinde 2000 yerli ve 2000 yabancı uyruklu öğrenci öğrenim görür.

Siyâsî Hayat

Senegal Cumhûriyeti başkanlık sistemine dayanır. 1978 yılından bu yana demokratik çok partili hükümet tipine geçilmiştir. Ülkenin ilk başkanı, ülkenin uzun yıllar liderliğini yapmış olan Léopold Senhor’dur. Hükümeti başbakan ve onun başkanlığındaki bakanlar kurulu teşkil eder. 20 Eylül 1991’de kabul edilen anayasa ile Devlet Başkanı yedi senede bir halk tarafından seçilir. En fazla iki dönem görev yapabilir. Senegal idârî olarak 8 bölgeye ayrılmıştır. Yasama organı olan Millî Meclis 120 üyeden meydana gelir ve üyeler beş yılda bir seçilir. Seçmen yaşı on sekizdir.

Ekonomi

Senegal ekonomisi genellikle tarıma dayanır. En çok yerfıstığı yetiştirilir ve bunun ekonomiye büyük faydası dokunur. Yalnız son zamanlarda bu üretim azalmıştır. İşçi gücünün % 70’ine yakın bir bölümü tarım alanındadır. Diğer önemli tarım ürünleri; darı, pirinç ve süpürge darısıdır. Hayvancılık pek gelişmemiştir. Genellikle sığır, keçi ve koyun yetiştirilir. Ülke topraklarının % 15’ine yakın bir kısmı ekime elverişlidir.

Senegal hemen hemen önceki Fransız Batı Afrika topraklarının en çok endüstrileşmiş ülkesidir. Buna rağmen endüstri ve sanâyi ekonomide pek büyük bir rol oynamaz. Gıdâ ve balıkçılık sanâyii mevcuttur. Ülkede çıkarılan en önemli tek mineral fosfattır.

Senegal’in para birimi CFA “Afrika Para Cemiyeti” (Mali Topluluğu) Franktır. İthâlâtının büyük bir bölümünü Fransa’dan ve bir miktar da ABD’den yapar. Kendi ürettiği malları ise daha çok Fransa ve İngiltere’ye ihrâc eder.

Dışarıya genellikle yerfıstığı ve ürünleri ile fosfat satar ve dışardan daha çok motorlu taşıt, pirinç, şeker, makina ve tekstil ürünleri alır.

Senegal, çok iyi geliştirilmiş bir ulaştırma sistemine sâhiptir. Karayollarının uzunluğu yaklaşık 15.000 km civârındadır. Bu yolların ancak % 30’u asfaltlanmıştır. Şehirler düzgün bir demiryoluyla birbirine irtibatlıdır. Hemen her şehirde havalimanı mevcut olup, düzenli bir iç hat sistemi vardır.

SİERRA LEONE

DEVLETİN ADI: Sierra Leone
BAŞŞEHRİ: Freetown
NÜFUSU: 4.373.000
YÜZÖLÇÜMÜ: 71.740 km2
RESMİ DİLİ: İngilizce
DİNİ: Putperestlik, İslâm, Hıristiyanlık
PARA BİRİMİ: Leone

Kuzeyde ve güneyde Gine, güneyde Liberya ile komşu olan Batı Afrika kıyısında bir cumhûriyet. 1961’de bağımsızlığına kavuşan Sierra Leone, 6° 55’ ve 10° kuzey enlemleriyle 10° 14’ ve 13° 37’ batı boylamları arasında yer alır.

Târihi

Sierra Leone topraklarına ilk giren Avrupalılar, Portekizliler oldu. On beşinci yüzyılda ticâret için kıyıdaki dağları aşarak iç kesime kadar gittiler. Fakat yerleşme merkezi kurmadılar. On altıncı yüzyılda Avrupalılar ülkeden köle satın almaya başladılar. Üç asır boyunca ülke insanları esir ticâretiyle mücâdele ettiler. 1787 yılında İngilizler Hıristiyanlığı ve kendi kültürlerini yaymak için 2000 azad edilmiş Afrikalıyı Freetown şehrine yerleştirdiler. Yerleşme merkezi 1808’de İngiltere’nin bir sömürgesi hâline getirildi. 1896’da İngiltere Sierra Leone’nun iç kesimini himâyesine aldı. 1924’te ilk olarak sömürgede yaşayanlara Yasama Konseyinde üç temsilci seçme hakkı tanındı. 1951’de İngiltere sömürge ve himâyeye aldığı topraklarda iktidarı çoğunluk partisine veren anayasa düzenledi. Bu anayasa bağımsızlığa doğru adım atılmasına imkân verdi. 27 Nisan 1961’de Sierra Leone bağımsızlığını îlân etti. 19 Nisan 1971’de, girişilen askerî bir darbeden sonra, Sierra Leone Cumhûriyet oldu. 1978’deki referandumla tek partili devlet sistemine geçildi. Tek parti yönetimi altında yaşanan ekonomik bunalım ve muhâlefetin çok partili sisteme dönüş yolundaki baskıları neticesinde hazırlanan yeni anayasa 1991 Ağustosunda halk oylamasıyla kabul edildi. Ayrıca 1992’de seçimlere gitmek için geçici bir hükümet kuruldu. Fakat Liberya’daki iç savaştan kaçanların başlattığı kanlı çatışmalar, demokrasiye geçişi uzattı. Nisan 1992’de 30 subayın düzenlediği darbenin ardından Başkan Tümgeneral Joseph Saidu Girne’ye kaçmak mecburiyetinde kaldı. Devlet on sekiz kişilik bir devlet konseyi tarafından idâre edilmektedir. İç karışıklıklar hâlâ sürmektedir (1993).

Fizikî Yapı

71.140 km2lik bir yüzölçüme sâhip olan Sierra Leone’nin, Atlas Okyanusunda 340 km’lik bir kıyıya sâhiptir. Ülke topraklarına Sherbro, Banana ve Turtle adaları gibi kıyının yakınındaki adalar da dâhildir.

Kıyı, genellikle mangrov bataklıklarından meydana gelmiştir. Bunu içeriye doğru 100 km kadar uzanan bir ova tâkip eder. Kuzeyde ve doğuda yüksekliği ortalama olarak 300 ilâ 600 m değişen yayla bölgesi bulunur. Yayla üzerinde yüksekliği 1800 m’yi aşan birçok tepeler mevcuttur. Sierra Leone’nun en yüksek noktası olan Bintamini Tepesi (1948 m) Loma Dağları üzerindedir.

Sierra Leone’dan on ikiden fazla nehir, Atlas Okyanusuna dökülür. Nehirler denize döküldükleri yerlerde büyük ölçüde bataklıklar meydana getirirler. Ülkenin başlıca nehirleri, kuzeyde Great Scarcies ve Little Scarcies, güneyde Sewa ve Moa nehirleridir.

İklim

Ülkede tropikal bir iklim hüküm sürer. Yıllık sıcaklık ortalaması 26°C civârındadır. Nemlilik genellikle yüksek olup, kıyıda yağış fazladır. Bilhassa Sierra Leone Yarımadasında yıllık yağış ortalaması 5000 mm’yi aşar Freetown’da yıllık yağış 3000 mm civârındadır. Kuzeydoğuda ise daha azdır. Yağışın üçte ikisinden fazlası haziran ve eylül ayları arasında düşer.

Tabiî Kaynaklar

Sierra Leone’nun büyük kısmı, Batı Afrika cengeli (sık orman) içinde kalır, güneyde çalılık ve palmiye ağaçlı geniş arâziler bulunur. Kuzeydeki yüksek ve kurak arâzilerde, sığır yetiştirilmesine imkân veren otlaklar bulunur. Ülkede önemli ölçüde elmas ve demir mâdeni bulunur. Ayrıca bir miktar boksit ve titanyum dioksit de çıkarılmaktadır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

3.957.000 nüfuslu Sierra Leone’da 18 değişik etnik grup bulunmaktadır. Bunların en önemlileri esas îtibâriyle, güneyde yaşayan Mende ve kuzeyde yaşayan Temnedir. Bu iki etnik grup nüfûsun % 60’ını meydana getirir. Diğer önemli gruplar Limba, Kon, Koranko, Sherbro, Susu, Loko, Mandingo ve Fulanidir. Azad edilmiş Afrikalıların soyundan gelenler şehir ve civarlarında yaşamaya devam etmektedir.

Ülke nüfûsunun büyük çoğunluğu köylerde yaşamaktadır. En büyük şehir 500.000 nüfuslu başşehir Freetown’dır. Diğer önemli şehirler Bo, Kenema ve Makeni’dir.

Sierra Leone halkının büyük çoğunluğu (% 54) putperesttir. Geri kalan % 40’ı Müslüman, % 6’sı Hıristiyandır. İngilizce, ülkenin resmî dilidir. Güneydeki halk büyük ölçüde Mende dilini konuşur. Kuzeyde ise çoğunlukla Temne dili kullanılır. Eğitim düşük seviyede olup, okuma-yazma oranı % 15’tir. Devletin ve özel kuruluşların okulları bulunmaktadır. Bir üniversiteyle iki yüksek okul vardır.

Siyâsî Hayat

Sierra Leone’da tek partili cumhûriyet sistemi bulunmaktadır. Ülke üç eyâlet ve Freetown şehrini ihtivâ eden bir idârî bölgeye ayrılmıştır. Sierra Leone, İngiliz Milletler Topluluğunun (Commenwealth of Nations) bir üyesidir. Afrika Birliği Teşkilâtı içerisinde bloksuzluk siyâseti tâkip etmektedir.

Ekonomi

Sierra Leone’da çalışan nüfûsun % 75’i tarımla uğraşır. Tarım ürünleri brüt millî hâsılanın üçte birini sağlar. Ülkede yetiştirilen belli başlı bitkiler kakao, kahve, hurma, pirinç ve zencefildir. Bu bitkiler pirinç hâriç, ihraç edilmektedir.

Ticârî ekonomi büyük ölçüde mâdenî zenginliklerin işletilmesine bağlıdır. İhrâcâtın yaklaşık % 60’ını elmas mâdeni teşkil eder. Demir cevheri ikinci önemli ihraç malıdır. Ayrıca bir miktar boksit ve titanyum dioksit mâdenciliği de gelişmiştir.

Sierra Leone; karayollarını uzatmakta ve iyileştirmektedir. Karayollarının uzunluğu 14.500 km’dir. Yetersiz ölçüdeki bir demiryolu başşehir Freetown’ı Makeni ve Pendembu’ya bağlamaktadır. Demir cevheri özel bir demiryolu ile Pepel Limanındaki gemilere yüklenir. Ülkenin milletlerarası havaalanı Lungide’dir. Freetown buraya, geniş Rokel Nehri ağzı üzerinden feribotla bağlanır. Ülkede her ne kadar pekçok nehir varsa da ulaşımda faydalanılamamaktadır. Aksine nehirler yanlara doğru yapılan ulaşımı büyük ölçüde engellemektedir.

Batı Afrika kıyısındaki en güzel tabiî limanlarından biri Freetown’dadır. Denizyolları şehri, İngiltere, Avrupa, Japonya ve Amerika limanlarına bağlar. Sierra Leone, malların çoğunu İngiltere’ye ihraç eder. Yaklaşık ithâlâtın % 30’unu da bu ülkeden yapar. Japonya, ABD ve Avrupa ülkeleri ticâret yaptığı diğer önemli ülkelerdir. Afrika ülkeleriyle pek az ticâret yapar.

SOMALİ

DEVLETİN ADI: Somali Demokratik Cumhûriyeti
BAŞŞEHRİ: Mogadishu
NÜFUSU: 7.872.000
YÜZÖLÇÜMÜ: 640.000 km2
RESMİ DİLİ: Somalice, İngilizce, İtalyanca, Arapça
DİNİ: İslâm
PARA BİRİMİ: Somali Şilini

Kuzeydoğu Afrika’da 11° 59’ kuzey 1° 39’ güney enlemleri ve 41°-51° 24’ doğu boylamları arasında yer alan, kuzeybatıdan Dijibouti, kuzeyden Aden Körfezi, doğudan Hint Okyanusu, güneybatıdan Kenya ve batıdan Etiyopya ile çevrili bağımsız bir devlet.

Târihi

Ülke, önceleri “Baharat Ülkesi” olarak biliniyordu. Bölgeye ilk olarak 750 yılında Galyalıların geldiği tahmin edilmektedir. Onuncu yüzyılda, Müslüman Arap orduları İslâmiyeti yaymak için bu ülkeye de gittiler. Ülkeye yerleşen Müslümanlar bölgede bir süre Somali Sultanlığını kurdular. On altıncı asırda Somali Sultanlığı, Etiyopya topraklarına girdi. Portekiz’den yardım alan Etiyopya 1542’de Müslüman ordularını ağır yenilgiye uğrattı. Aynı dönemde Somali’nin kuzey kıyılarının bir bölümü resmen Osmanlı egemenliğinde bulunuyordu. On dokuzuncu asırda batılı devletlerin Afrika ülkelerini sömürge haline getirmeleri büyük rekabete sebep oldu. Somali’yi 1839’da işgal eden İngilizler sömürgelerine ekledilerse de Fransa ve İtalya ile yapılan savaşlar neticesinde 1884’te İtalya bölgeyi ele geçirdi ve yapılan anlaşmalar neticesinde 1885’ten 1927 yılına kadar İtalyanlar ülke topraklarını işgâl altında tuttular. 1949 yılında Birleşmiş Milletler, Somali’nin bağımsızlığını onayladı ve ertesi yıl İtalyanlar ülkeden geri çekilmek mecbûriyetinde kaldılar.

1969 yılında askerî ve polis gücünün Muhammed Siyad Barre başkanlığında müştereken yaptığı darbe sonucu meclis dağıtıldı. 1975 yılında ülkede iç olaylar ve anarşi birçok kimsenin ölümüne sebep oldu. Siyad Barre 1979’da Yeni Anayasayı yürürlüğe koydu ve ertesi sene resmen devlet başkanı seçildi. Diğer taraftan dış politikada ise 1977 yılında Somali ile komşusu Etiyopya’nın arası Ogaden bölgesi yüzünden açılmıştı. Etiyopya’ya yardım etmek üzere Sovyet birlikleri bölgeye geldiler. Bu arada 11.000 Kübalı asker getirildi ve Somali aleyhine olmak üzere bölgede olaylar çıkarıldı. Sovyet yardımı ve desteği de olunca Somali birlikleri ve Etiyopya’daki Somalili gerillalar mağlup edildi. 1.5 milyon Etiyopyalı mülteci, Somali topraklarına göç etti. Bu arada Ogaden’da gerilla hareketleri bir müddet daha sürdü. Devlet Başkanı Muhammed Ziyad Barre, ülkedeki huzursuzlukların artması üzerine çok partili seçimlerin yapılacağını 1989’da açıkladı. 1991 Ocak ayında Ziyad Barre devrildi ve yönetime Ali Mehdi Muhammed geçici olarak el koydu. General Ali Mehdi kuvvetleriyle General Aydid kuvvetleri arasında süren şiddetli çarpışmalar ve açlık yüzünden BM ülkeye silah ambargosu uygulamaya başladı. BM güvenlik konseyinde alınan kararla havadan yiyecek yardımı yapılmaya başlandı. Ayrıca yardım görevlilerini korumak için beş yüz kişilik bir barış gücünün gönderilmesi kararlaştırıldı. Bu karara başta General Aydid olmak üzere çeşitli gruplar karşı çıktı. 3 Aralık 1992’de ABD’nin teklifiyle Birleşmiş milletler “Umut Operasyonu” adıyla Somali’ye asker gönderdi. Birleşmiş Milletler barış gücü askerleri arasında bir seçme Türk birliği bulunmaktadır. Ülkede karışıklık hâlen devam etmektedir (1994 Şubat).

Fizikî Yapı

Mevki îtibâriyle kuzeydoğu Afrika’da yer alır ve Afrika’nın doğu boynuzunu meydana getirir. Kuzeyi Aden Körfezi ve doğusu Hind Okyanusu ile kaplıdır. Yaklaşık olarak 640.000 km2lik bir yüzölçüme sâhiptir. Kıyılarının uzunluğu 2680 km’nin üzerinde olup, tabiî liman bakımından fakirdir. En önemli limanları şunlardır: Mogadishu, Berbera, Merka ve Kismayu.

Somali’nin kuzey bölgesi dağlık olup, ortalama yükseklik 900 ilâ 2000 m arasında değişir. Ülkenin en yüksek yeri olan Mijirtein Dağı yaklaşık 2515 m yüksekliktedir. Bu dağın batı ve güneyinde yer alan Shebeli Nehrinin meydana getirdiği yayla ortalama 685 m civârındadır. Shebeli ile Juba nehirleri arasında tarıma müsâit topraklar bulunur. Kenya sınırına doğru arâzi gittikçe alçalır. Ülkenin iki nehri de Etiyopya’dan doğar ve sulama ihtiyâcını karşılar.

İklim

Somali, kurak ve sıcak bir tropikal iklime sâhiptir. Yağışlar oldukça azdır ve mevsimlere göre sıcaklık değişiklikleri yüksektir. Alçak ve düz olan güneydoğu bölgesiyle, Kenya sınırına yakın kısımlarda sıcaklık, ortalama 27°C ilâ 32°C arasında değişiklik gösterir. Daha yüksek bölgeler ve dağlık kuzey kesimlerde bu sıcaklık biraz daha düşer. Ülkedeki yağış ve sıcaklık miktarları büyük ölçüde güneybatı ve kuzeydoğudan esen muson rüzgârlarına göre değişir. Mart-mayıs ayları arası şiddetli ve eylül-kasım ayları arası hafif yağışlar olur. Yıllık yağış ortalaması yaklaşık 280 mm civârındadır.

Tabiî Kaynaklar

Somali, hem bitkiler ve hem de hayvanlar âlemi açısından rengârenk, çok çeşitli ve zengin bir manzaraya sâhiptir. Ülkede çok sık olarak bulunan akasya ve baobap ağaçları az da olsa serinlik ve gölgelik getirerek halkı ferahlatır. Kuzey bölgelerdeki günlük ağaçları önemli bir buhur ve tütsü kaynağıdır. Bundan başka kokonat, palmiye, çam ve ardıç ağaçları manzaraya ayrı bir güzellik verir. Yarı çöl olan bölgelerdeyse çalılıklara az da olsa rastlanır. Ülkenin iki nehri arasındaki bölge yeşil bitki örtüsüyle örtülüdür. Ormanlık bölge pek yoktur. Yaşayan başlıca hayvanlar; fil, timsah, arslan, leopar, pars ve gazeldir. Ülkedeki kuşlar dünyâda en rağbet gören ve kıymetli kabul edilen cinstendir. En yaygın olanları devekuşu, toy kuşu, Afrika tavuğu, balıkçıl, keklik ve yeşil güvercindir. Etrâfındaki denizlerse rengârenk tropikal balık cinsleriyle doludur. Bunlardan başka tonbalığı ve köpek balığı oldukça fazla sayıda avlanır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Ülke nüfûsu 7.872.000 civârında olup, nüfus yoğunluğu kilometrekareye yaklaşık 7 kişidir. Yıllık nüfus artışı % 2.5 civârındadır. Somalililerin büyük bir bölümü, Hamitik soyundan gelir. Ayrıca Afrikalılar, Araplar ve az miktarda da Avrupalılar, Hintliler ve Pakistanlılar mevcuttur. Nüfûsun dörtte üçü ülkenin güneyinde yaşar. Somalililer; çoğunlukla ince, uzun ve kahverengi-siyah tonlarında deri rengine sâhip, daha çok göçebe hayâtı sürdüren insanlardır. Hemen hemen nüfûsun tamâmı Sünnî Müslüman olup, umûmiyetle amelde Şafiî mezhebine uyarlar. Hattâ bir bölüm nüfûsun asıl soyu Arap olup, Kureyş kabîlesine kadar uzanır.

Somali hayâtında İslâm esasları hâkimdir. Halk çocuklarına, temel İslâm bilgilerini öğretir ve onların birer Sünnî Müslüman olarak yetişmelerine gayret gösterir.

Somali’nin sosyal hayâtı, İslâm birlik ve berâberliği esâsını hedef alır. Kültür hayâtı genellikle homojen bir yapıya sâhiptir. Okuma-yazma oranı % 50 civârındadır.

Somali, kelime mânâsıyla “inek ve keçi sütü” mânâsına gelen Somal kelimesinden gelir. Halkın en meşhur içeceği süt olduğu için bu isim buradan kalmıştır. Bölge, çeşitli zamanlarda değişik isimlerle anılmıştır. Bugün için bölgeye Afrika Boynuzu denmektedir. Eğer Afrika haritası doğu kıyıları kuzeyde olacak şekilde tutulursa, Somali ülkesinin Aden Körfezine doğru olan çıkıntısının şekli olarak gergedan boynuzuna benzediği görülebilir.

Ülkenin resmî dilleri Somalice ve Arapçadır. Somali dili eski Mısırlıların Berberî diline çok benzemektedir. Ayrıca İtalyanca ve İngilizce de yaygındır.

Halkın % 70’ine yakın bir bölümü çobanlık ve tarımla uğraşır. Daha çok deve, sığır, koyun ve keçi yetiştirilir. İki nehir arasında yapılan tarımda daha çok muz ve şekerpancarı üretimi yapılmaktadır.

Ayrıca bir kısım çanak çömlek yapımı, sepet örme ve çeşitli geometrik şekillerde tahta eşyâlar yapmak gibi el sanatlarıyla uğraşırlar.

Ülkenin en gelişmiş şehri 520.000 nüfuslu başşehir Mogadishu’dur. İkinci büyük şehir Hargeisa’dır.

Siyâsî Hayat

Somali demokratik bir cumhûriyet olup, başkanlık sistemiyle idâre olunur. Devlet Başkanı 1969’dan bu yana General Muhammed Ziyad Barre’dir (1990). İdârî olarak 15 ile ayrılır. 1979 yılında yeni bir anayasa hazırlandı ve Halk Meclisi çalışmalarına başladı. Daha sonra Somali Millî Hareketi adlı teşkilât, iktidara karşı silahlı mücâdelesini hızlandırdı. 1991 ocağında Ziyad Barre devrildi. Yönetime Ali Mehdi Muhammed geçici olarak el koydu. Ülkede iç kırışıklıklar devam etmektedir.

Somali’nin, Ogaden yüzünden Etiyopya ile münâsebetleri bozuktur. Ülke devlet başkanının liderliğindeki Yüksek İhtilâl Konseyi tarafından yönetilir ve 14 üyeli bir kabîne mevcuttur. Somali, BM’e ve Afrika Birliği Teşkilâtı (ADU) na üyedir.

Ekonomi

Somali ekonomisinin aşağı yukarı % 80’i hayvancılık ve çiftçiliğe dayanır. Deve, koyun, keçi ve sığır yetiştirilir. Ülke arâzisinin % 15’i ekime müsâittir. Ancak % 2’lik bir bölümde ekim yapılır. Nehirler boyunca uzanan topraklar oldukça verimlidir. Başlıca tarım mahsülleri mısır, darı, susam, fasulye, pamuk, şekerpancarı sakız, günlük, süpürgedarısı, kapole ve muzdur.

Somali küçük bir endüstriye sâhiptir. Daha çok tonbalığı ve paket et endüstrisi, tekstil ve şeker, sabun-yağ sanâyii mevcuttur. Ülkede çıkarılabilen başlıca mineraller; deniz tuzu, kireçtaşı, kumtaşı (kefeki taşı), kil, lületaşı, alçıtaşı, demir, kalay boksit, titanyum ve uranyumdur.

Ülkenin para birimi, Somali şilinidir. Daha çok İtalya, İngiltere ve Birleşik Almanya’dan makina, kimyevî maddeler ve diğer tüketim maddeleri alır. Dışarıya muz, deri ve boynuz, pamuk, balık, mısır, çekirdek içi ve et satar. İhrâcâtını daha çok Suudi Arabistan ve İtalya’ya yapar. Turizm önemli bir gelir kaynağıdır. Ortadoğuya yaptığı ihrâcât, ihrâcâtının hemen hemen % 70’ine yaklaşır. Daha çok Aden Körfezi üzerinden ulaşımını sağlar.

Somali bugün için dış yardıma dayanan bir ekonomiden kurtulamamıştır. Daha çok, ABD, İtalya, Rusya, Çin gibi devletlerden mâli yardımlar elde etmektedir.

Ulaşım sistemi pek yeterli değildir. Demiryolu yoktur. Yaklaşık 17.215 km’lik karayolunun ancak % 15’i asfalttır. Mogadishu ve Berbera’da iki liman ve dört havalimanı mevcuttur.

SUDAN

DEVLETİN ADI: Sudan Demokratik Cumhûriyeti
BAŞŞEHRİ: Hartum
NÜFUSU: 29.971.000
YÜZÖLÇÜMÜ: 2.504.000 km2
RESMİ DİLİ: Arapça
DİNİ: İslâm
PARA BİRİMİ: Sudan Poundu

Kuzey Doğu Afrika’da, 3° 28’ - 22° kuzey enlemleri ve 21° 49’ - 38° 35’ doğu boylamları arasında yer alan bir Afrika devleti. Kuzeyden Mısır, doğudan Etyopya ve Kızıldeniz, güneyden Uganda ve Zaire, batıdan Orta Afrika Cumhûriyeti, Çad ve Libya devletleriyle çevrilidir. Dikdörtgen bir şekle sâhip ve Afrika kıtasının yüzölçümü bakımından en büyük ülkesidir.

Târihi

Önceleri Nubia diye bilinen Kuzey Sudan bölgesinde, ilk yaşayanlar zenci kabilelerdir. Bundan sonra 18. yüzyıla kadar (Kush, Makurra, Alva ve Funj gibi çeşitli) Mısırlı kabîleler idâresinde kaldı.

1825-1843 yılları arasında, Osmanlı vâlileri tarafından yönetildi. 1863 yılında, Mısır Hidivi İsmail Paşa, Sudan topraklarını kontrolü altında tuttu.

1882-1898 yılları arasında kendini Mehdi îlân eden bir sapığın arkasından giren bir kısım insanların elinde kaldı. Bu târihte Anglo-Mısırlıların (Mısırlı İngilizlerin) işgâliyle yönetimi general Horatio Herbert aldı. 1956 yılında ise, bağımsız bir devlet oldu.

1958’de general İbrâhim, askerî bir darbeyle işbaşına geldiyse de 1964’te güney isyanları sonucu çekilmek zorunda kaldı. 1969’da yeni bir askerî darbeyle başa İhtilâl Konseyi geçti. Fakat hükümeti sivil üyeler kurdu ve başbakan sivildi. Darbeyi gerçekleştiren general Cafer el-Nümeyri’ye karşı 1972’de yeni bir komünist darbe teşebbüsü olduysa da başarısız kaldı. Bu arada ülkede çeşitli anlaşmazlıklar başgöstermişti. 1973’te 8 Filistinli gerilla, ABD Savunma Delegesini ve Millî Ateşesini öldürdüler.

1976 yılında yeni bir ihtilâl teşebbüsü bastırıldı ve bunu gizlice destekleyen Libya ile siyâsî münâsebetler bozuldu. 1981 yılında Libya ile bâzı çatışmalar görüldü. Nümeyri yurtdışında bulunduğu bir zamanda darbe yapılarak iktidardan uzaklaştırıldı. Askerî yönetim yeni bir anayasa hazırlayarak 1986 Nisanında seçime gitti. Seçimleri netîcesinde hiçbir parti tek başına iktidara gelemediğinden koalisyon hükümeti kuruldu. Hükûmet ülke güneyindeki karışıklıkları sona erdiremedi. Bunun yanı sıra ekonomik problemlerle sarsılan hükûmet 1989’da kansız bir darbeyle devrildi. Millî Kurtuluş Devrim Komite Konseyi başkanı Tuğgeneral Ömer el-Beşîr’in güneydeki âsilerle görüşme çabaları netîce vermedi. Ülkede âsilerle hükümet kuvvetleri arasında mücâdele devam etmektedir (1994 Şubat).

Fizikî Yapı

Sudan yaklaşık 2.504.000 km2lik yüzölçümüyle Afrika kıtasının en geniş ülkesidir. Büyük Sahra Çölünün doğu ucunu meydana getirir. Kuzeyinde Mısır, Batısında Libya, Çad ve Orta Afrika Cumhuriyeti, güneyinde Zaire, Uganda ve Kenya ve doğusundaEtiyopya ve Kızıldeniz yer alır. Başşehir Hartum 476.218 nüfuslu olup, en büyük şehirdir.

Ülkenin batısı, güneyi ve doğusu, bâzı yerleri 3000 m’ye kadar ulaşabilen dağlar ve tepelerle çevrilmiştir. Güneybatıda Nil Havzası ile Kongo Havzasını yine bu dağlar ayırmıştır. Nil, Sudan’ın en önemli fizikî özelliğidir. Nehir ülke boyunca akar. Önceleri Beyaz Nil ve Mavi Nil adında iki büyük kol hâlinde, Hartum’a kadar gelirler ve burada birleşerek esas Nil’i meydana getirirler. Beyaz Nil’in diğer adı Bahr-el-Cebel olup, Akdeniz’den yaklaşık 490 km güneyinde yer alan Nimule’den Sudan’a girer. Viktoria Gölünden doğan bu kol, No Gölünde dâimî bir kanala dönerken batıdan gelen Bahr-el-Gazel Nehrinin sularını da alır. Mavi Nil ise, Tana Gölünden doğar. Daha kuzeyde Ana Nil, Atbara Nehriyle birleşir. Ana Nil’in suları ağustos ve eylül aylarında, Hartum bölgesinde oldukça artar ve bu sular nisan ayında aşağı yukarı 16 defâ daha azalarak en düşük seviyesine gelir. Suların coştuğu ve sellerin çoğaldığı dönemlerde Mavi Nil ve kolları, Aşağı Nil sularının toplam hacminin % 70’ini ve nisan ayındaysa % 20’sini ihtivâ eder.

Kuzeydoğu Sudan bölgesinde, dik Kızıldeniz Tepeleri yer alır. Batıda Darfur bölgesinde bulunan yaklaşık 3070 m yüksekliğindeki Marra Dağı, volkaniktir. Orta kısımda granit tepelerden meydana gelmiş Nuba Dağları bulunur. Yükseklikleri 900 m civârındadır. Uganda sınırında yer alan Dongotona ve Tmatong dağları umûmiyetle tropikal ormanlarla kaplıdır. Ülkenin en yüksek yeri olan Kinyeti Dağı burada olup, yaklaşık 3187 m’dir.

Sudan’ın sâdece kuzeyi dağsız olup, açık ve geniş çölün başlangıcıdır. Nil Nehrinin doğusunda kalan çöllere Nubian Çölü ve batısında kalanlarına ise Libya Çölü adı verilir. Ülkenin % 24’üne yakın bir bölümü çöldür.

İklim

Sudan’ın tropikal iklimi kuzeyden gelen kuru hava ve güneyden gelen nemli hava kütlelerinden büyük ölçüde tesir görür. Kuzeyin kuru hava kütlesi kışın soğuk ve yazın sıcak getirir. Düşük bir nem oranına sâhiptir ve ortalama sıcaklığı 47 dereceyi bulur. Güneyin nemli hava kütlesi ise Atlantik ve Hint Okyanuslarından Sudan’a yüksek nem ve bol yağış getirir. Güneyde bu yağışlar yıllık ortalama 120 mm civârındadır. Kuzeyde, özellikle çöl bölgesinde hemen hemen hiç yağış görülmez.

Tabiî Kaynakları

Sudan toprakları, kuzeyde kumlu ve çakıllı çöllerden ve güneyde organik yapılı kum-kil karışımlı kuvvetli topraklardan ibârettir. Bu iki bölge arasındaki Sudan Yaylası killi topraklardan teşekkül etmiştir. Ayrıca yaylada bol miktarda koz (goz)lar da mevcuttur. Bu kozlar, ondüleli kum yığınları olup, üzerleri yoğun yağışlarla yeşeren seyrek bitkilerle örtülüdür. Ülkenin geri kalan kısımları ise kozsuz olup, killi topraklara sâhiptir.

Bitki örtüsü büyük ölçüde yağışlara göre değişiklik gösterir. Kuzeyde az miktarda akasya fundalıkları ve kıt çöl otu bulunur. Güneyde yağışlar sebebiyle, savanalar ve gövdeleri boş tipik ağaçlar yetişir. Beyaz Nil yakınlarında çok sulu çimenlik arâziler ve çayırlar, Bahr-el-Gazal bölgesi civârında ise tropikal bol yağış alan ormanlar mevcuttur.

Ülkede vahşi hayvan pek azdır. Ehlî hayvanlardan daha çok kümes hayvanları keçi, koyun, sığır ve deve yetiştirilir.

Ülkenin en önemli tabiî kaynaklarından biri de hiç şüphesiz Nil ve kollarının sularıdır. Çöle ve dolayısıyla Sudan’a hayat getiren bu sular halkın biricik gelir kaynağıdır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Sudan’ın nüfûsu 29.971.000 olup, sâhip olduğu 2.504.000 km2lik arâzisine göre, dünyânın en seyrek nüfus yoğunluğu olan, ülkelerinden birisi durumundadır. Nüfus yoğunluğu kuzey bölgelerde km2ye 2 kişi ve güneyde, yerleşme alanlarında 25 kişiden ibârettir. Nüfûsun % 25’ine yakın bir bölümü Beyaz Nil ile Mavi Nil arasındadır. Bu bölge ülke topraklarının sadece % 6,5’ini teşkil eder. Ülkenin yıllık nüfus artışı % 3,7’dir.

Etnik yapı îtibâriyle kuzeyde genellikle Araplar ve Nubianlılar, güneyde ise Nilotikler, Sudanlılar ve Zenciler yaşar. Sudan hem Afrika ve hem de Ortadoğu âdetlerinin, dillerinin ve kültürlerinin karıştığı bir ülkedir.

Kuzey bölgede yaşayan insanların tamamına yakın bir bölümü Müslümandır. Hemen hemen hepsi Arapça konuşur. Bunlar çoğu göçebe veya yarı göçebedirler. Eski Kuş kabilesinin devamı olan Nubianlılar da Müslüman olup Arapça bilirler. Kendi asıl yerli dillerini ve lehçelerini de konuşurlar. Bunlar genellikle avcılık, balıkçılık ve hayvancılık yapar.

Sudan’ın kuzey bölgeleri genellikle, Arapça konuşurken güney bölgelerde hâkim bir dil yoktur. Aşağı yukarı 80 lehçe çeşitli bölgelerde konuşulmaktadır. Güneyin bu insanları iki ana gruba ayrılabilir: Nil Nehri havzasında yaşayan Nilotikler ve diğer bölgelerdeki Nilotik olmayanlar. Nilotikler esas îtibâriyle Dinka, Nuer ve Shilluk kabilelerinden meydana gelmiştir. Dinkalar güneyde kalabalık kabiledir. Nilotikler, Nilotikçe konuşurlar. Çoğu Müslümandır. Çok az bir kısmı Animist ve Hıristiyandır. Hayvancılık ve tarım yaparlar. Nilotik olmayanların içinde en kalabalığı Kongo ve Nil havzaları arasında yaşayan Azendelerdir. Çoğunlukla avcılık ve çiftçilik yaparlar.

Çeşitli Sudan lehçeleri konuşan daha birçok kabile mevcuttur. Bunlardan batıda, Bahr-el-Gazal’de olan Kreish, Moru ve Bongu kabileleri sayıca en kalabalık olanlarıdır.

Sudan halkının okuma-yazma oranı % 20 civârındadır. Genç nüfûsun yarısı okula devam eder. Ülkenin öğretim dili Arapçadır. Ülkede temel eğitim Kur’ân-ı kerîm öğreten okullarla yapılır. Hartum’da bir üniversiteyle Kahire Üniversitesinin bir fakültesi vardır.

Siyâsî Hayat

Sudan, demokratik bir cumhûriyet olmasına rağmen bağımsızlığından bu yana genelde darbe netîcesinde başa geçen askerî idâreler tarafından yönetilmiştir. Devlet Başkanı aynı zamanda hükümet başkanıdır. İdârî olarak 15 ile ayrılmıştır. Ayrıca güneyde yer alan üç ilin ortaklaşa mahallî bir hükümeti vardır. Ülke yönetiminde Yüksek İhtilâl Konseyi, başkana yardım eder. Sudan BM’e ve Afrika Birliği Teşkilâtı (OAU)na üyedir. Hartum ülkenin resmî başşehridir.

Ekonomi

Bugünkü Sudan ekonomisi esâsen iki büyük ekonomiye ayrılır. Bunlardan birincisi temel olarak pamuk üretimine ve ihrâcâtına dayanan modern sektör, ikincisiyse geçim veya nafaka sektörü diye adlandırılabilen tarım ve çobanlığa dayalı sektördür. Sudanlıların % 90’ı bu ikinci sektöre dâhildir.

Cezire Projesinin uygulanmasıyla Sudan’ın pamuk üretimi bir hayli artmış durumdadır. Yapılması düşünülen birçok baraj, kanal ve sulama sistemi, bayındırlık ve ulaşım sistemlerinin ihtiyacını bu projeden sağlamak yoluna gidilmektedir.

Sudan arâzisinin sâdece % 3’lük bölümü ekilidir. Halbuki daha bunun altı misli arâzi ekime müsâittir. Ülkede yetiştirilen başlıca tarım ürünleri şunlardır: Tahıl, patates, Afrika darısı, şekerkamışı, sebze, tütün, yerfıstığı, susam, mısır, hurma, pamuk, yulaf, pirinç, kahve ve süpürgedarısı.

Ülkede hayvancılık daha çok deve, keçi, koyun ve sığır üzerinedir.

Nüfûsun % 95’i pamuk üretimi, tarım ve hayvancılık üzerinde istihdam edildiği için, endüstri ve sanâyinin ekonomi üzerine tesiri çok azdır. Endüstri daha çok tarım ve hayvan ürünlerine dayandırılmıştır. Ülkenin en önemli endüstri kolları tekstil ve gıdâ maddeleridir.

Yeraltı zenginlikleri bakımından daha çok krom, altın, bakır, beyaz mika, asbestos ve demir elde edilir. Ülkenin diğer önemli gelir kaynakları orman ürünleri, özellikle mahun, balıkçılık ve turizmdir. İthâlâtı ihrâcâtının hemen hemen üç mislidir. Dışarıdan daha çok makine, petrol ürünleri, motorlu taşıtlar, gıdâ maddeleri, metaller ve çeşitli tüketim malları alır. İthâlâtın % 13’ünü İngiltere ile yapar. Diğer ithâlât yaptığı ülkelerse ABD ve Birleşik Almanya’dır. Sudan dışarıya genellikle pamuk, pamuk tohumu, sakız, yerfıstığı, susam, orman ürünleri ve çeşitli hayvan ürünleri satar. İhrâcâtının % 22’sini Suudi Arabistan’a % 13’ünü İtalya’ya ve % 10’unu Çin’e yapar.

Sudan hükümeti ülkenin ithâlât, ihrâcât, kamu faaliyetleri, ulaştırma ve haberleşme alanlarını kendi tekelinde tutmaktadır.

Ülkenin ulaşım sistemi henüz yeterli değildir. Karayollarının uzunluğu 6600 km olup % 59’u asfalttır. Demiryolları ise 4786 km uzunluğa sâhiptir. Bahr-ül-Gazal ve Beyaz Nil yıl boyunca ulaşıma elverişlidir. Ülkede târifeli sefer yapılan 10 havaalanı vardır.

SVAZİLAND

DEVLETİN ADI: Svaziland Krallığı
BAŞŞEHRİ: Mbabane
NÜFUSU: 826.000
YÜZÖLÇÜMÜ: 17.366 km2
RESMİ DİLİ: İngilizce, Siswati
DİNİ: Hristiyanlık, Animist
PARA BİRİMİ: Lilangeni

Güney Afrika’da 25° 43’ - 27° 19’ güney enlemleri ve 30° 48’ - 32° 08’ doğu boylamları arasında yer alan dört bir yanı Güney Afrika Cumhûriyeti ve kuzeydoğusu Mozambik ile çevrili bulunan bir krallık.

Târihi

Svaziler, 16. yüzyılda Orta Afrika’da güneye göç edenBantu kabilesinden meydana gelmişlerdir. Târih sahnesine devlet olarak ilk defâ 18. yüzyılda çıktılar. 1840 yılında Kral Mswati’nin etrafında toplanarak Svazi krallığını kurdular. Fakat aynı târihlerde Zulular tarafından kuzeye zorlandılar. Kral Mswati, İngiltere’ye sığındı. Otonomluklar İngiltere ve Transval tarafından garanti altına alındı. 1903’ten sonra İngiltere’nin kontrolu altına girdi.

Svaziland 1968 yılında bağımsızlığını kazandı. Yeni bir anayasa îlân edildi. 1973 yılında bu anayasa kral tarafından yürürlükten kaldırıldı.

Bütün siyâsî partiler kapatıldı ve ülkenin bütün idârî gücü kralda toplandı. Bu idâre altı yıl devam etti. Nihâyet 1979’da yeni bir Parlamento açıldı. Yeni bir anayasa hazırlandı, fakat hazırlanan bu anayasaya göre siyâsî partilerin kurulması yasaklandı. Aynı zamanda parlamentonun yönetimindeki fonksiyonu, tavsiye verme seviyesine indirildi. Dünyânın en uzun tahtta kalan kralı olan İkinci Sobhuza 1982’de ölünce naiblik görevini ana kraliçe Dzeliwe üstlendi. Ertesi sene Sobhuza’nın oğlunu tahta geçirmek isteyen bir grup, Dzeliwe’yi yönetimden uzaklaştırarak kraliçe Nhombi’yi nâibe îlân ettiler. Sobhuza’nın oğlu Makhosetine 1986’da Üçüncü Mswati adıyla taç giydi.

Fizikî Yapı

Svaziland küçük bir kara ülkesidir. Yüzölçümü yaklaşık olarak 17.366 km2dir. Genişliği 177 km ve uzunluğu ise hemen hemen 136 km’dir. Dörtgen bir şekle sâhiptir. Küçük olmasına rağmen coğrafî farklılıklardan dolayı ülke dört bölgeye ayrılır; Highveld, Middleveld, Lowveld ve Lumbombo yaylası.

Highveld, Güney Afrika’nın Drakensberg bölgesinin bir devamıdır. Yaklaşık 5200 km2lik bir alana ve ortalama olarak 1100-1400 m arası yüksekliğe sâhiptir. En yüksek yeri yaklaşık 1859 m’dir. Bölgede 40.000 hektarlık Afrika’nın en büyük insan yapısı ormanı da yer almaktadır.

İkinci bölge Middleveld, 4900 km2 yüzölçüme ve 600-750 m yüksekliğe sâhip tepelik bir bölgedir. Biraz daha doğudaki Lawveld yaklaşık 5700 km2 yüzölçüme ve ortalama olarak 150-300 m yüksekliğe sâhiptir. En doğudaki sınırdaki bölge ise 1550 km2 civârındaki Lubombo Yaylasıdır. Yüksekliği, Middleveld ile hemen hemen aynıdır.

İklim

Birinci bölge Highveld nemli ve ılıman bir iklime sâhiptir. Yıllık yağış miktarı aşağı yukarı 1000-2300 mm arasında değişir. Middleveld ve Lubomba yaylası ise daha kuru ve astropikal bir iklime sâhiptir. Tropikal bir iklimdeki Lowveld ise ortalama yıllık yağış olarak 500 ilâ 750 mm civarında yağmur alır. Yağışlar umûmiyetle ekim ve mart ayları arasında olur. Highveld’de ortalama yıllık sıcaklık 16°C civârıyken, bu rakam Lawveld bölgesinde 22°C dolaylarına kadar çıkar.

Tabiî Kaynakları

Yükseklik farkının hâkim olduğu ülkede, bitki örtüsü farklılığı da mevcuttur. Yaklaşık 2600 tür bitki ve ot çeşidi yetişmektedir. Ülkede daha çok su aygırı, antilop, Afrika ceylanı, aslan, maymun ve Habeş maymunu yetişir. Lowveld bölgesinde ise timsah oldukça fazla sayıda mevcuttur.

Svaziland, Güney Afrika’nın en iyi sulanan topraklarına sâhip ülkelerinden biridir. Ülkedeki nehirler ülkeyi baştan başa sulayarak Highveld bölgesinden doğar ve Hint Okyanusuna dökülürler. Bu nehirlerin en büyükleri şunlardır: Lomati, Komati, Usutu, Umbeluzi ve Nghwavuma.

Ülke yeraltı zenginliği bakımından orta seviyededir. Daha çok demir, asbestos ve kömür çıkarılır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Ülke nüfûsu yaklaşık olarak 826.000’dir. Nüfus yoğunluğu 35’tir. Ülkedeki nüfus artışı % 2,8 olup nüfûsun % 90’ını Sfaziler, % 2-3’ünü Zulular ve % 2’ni Avrupalılar meydana getirir. Ayrıca bâzı Afrikalı veya Asyalı gruplar da vardır. Nüfus yoğunluğu en fazla şehirlerde olup, km2ye 286 kişi ve en az ise kır alanlarda olup, 10 kişidir. En kalabalık şehir 38.290 nüfuslu başşehir Mbabane ikinci büyük şehir Manzini’dir. Nüfûsunun çoğunluğu Katolik veya Animisttir. Resmî dili Siswati ve İngilizcedir. Ülkedeki okuma yazma oranı % 65’tir. Hemen hemen bütün genç nüfus okula gitmektedir.

Ülkede yüksek öğrenim Botswana, Lesotho ve Svaziland Üniversitelerinde yapılmaktadır. Botswana ve Svaziland’da 1975’te yeni bir üniversite daha açılmıştır.

Siyâsî Hayat

Svaziland’ın yönetim sistemi monarşik bir idâredir. Devlet başkanı Kral Üçüncü Mswati’dir. Ülke idârî olarak 4 sancağa (kazaya), 2 belediyeye ve 40 bölgeye ayrılmıştır. Parlâmento bir millet meclisi ve bir senatodan meydana gelmiştir. Meclisin 40 üyesi ve senatonun 10 üyesi seçmenler tarafından seçilirken, geri kalan 10 meclis üyesini ve 10 senatörü kral seçer. Ülkenin seçmenleri 40 bölge başkanları tarafından seçilir. Svaziland ekonomik ve coğrafî şartlar sebebiyle Güney Afrika ile yakın siyâsî münâsebetler içerisindedir.

Ekonomi

Svaziland ekonomisi son yıllarda tarımdan, endüstriye doğru bir geçiş dönemine girmiştir. Ülke idâresi yaklaşık 1736 hektarlık bir alanı “Svazi milleti toprağı” olarak ayırmıştır. Geri kalan toprakları diğer ırklara duruma göre vermeyi kabûl etmiştir. Bu geri kalan bölgenin bugün için 9591 hektarlık bir bölümü de özel mülkiyet olarak Svazilere âittir. Svazi milletine âit kısım ise umûmiyetle çayırlık ve otluk bir arâzidir. Hayvancılık, özellikle sığır yetiştiriciliği önemlidir. Ülke ekonomisi her ne kadar endüstriye doğru geçiyorsa da, endüstri, tarım, ormancılık ve mineral kaynaklara tâbî kalmaktadır. Ülkenin en önemli endüstrisi ormancılık, kereste ve ağaç işleridir. Başlıca yetişen tarım ürünleri; mısır, şekerpancarı, pamuk, pirinç, ananas, turunçgiller ve darıdır. Ülke topraklarının % 19’u ekime müsâittir.

Svaziland’ın sâhip olduğu yeraltı kaynakları; demir filizi, asbestos ve kömürdür. Ülkenin diğer önemli bir gelir kaynağı da ormancılık ve orman ürünleridir.

İthâlât ve ihrâcâtını daha çok Güney Afrika ve İngiltere’yle yapar. İhrâcatının tamâmına yakın bir bölümünü tarım ve orman ürünleri meydana getirir. Son zamanlarda yol yapımı ve endüstri gelişimi maksatlarıyla Japonya ve Mozambik’le ticârî anlaşmalar yapılmıştır.

Ülkenin hem demiryolu hem de karayolu ulaştırma sistemi oldukça iyidir. Karayollarının uzunluğu yaklaşık 2700 km’ye ulaşır. Hava yolu ulaşımı da oldukça iyi ve yeterli seviyededir.

TANZANYA

DEVLETİN ADI: Birleşik Tanzanya Cumhûriyeti
BAŞŞEHRİ: Darüsselam
NÜFUSU: 25.900.000
YÜZÖLÇÜMÜ: 945.037 km2
RESMİ DİLİ: İngilizce
DİNİ: İslâm, Hıristiyan, Putperest
PARA BİRİMİ: Tanzanya Şilini

Doğu Afrika’da bir ülke. Tanzanya Nisan 1964’te Tanganika ve Zengibar adlı iki bağımsız devletin birleşmesinden meydana gelmiştir. Tanganika, kuzeyde Kenya, Uganda, kuzeybatıda Rwanda ve Burundi, batıda Kongo, güneybatıda Zambiya, güneyde Malawi ve Mozambik, doğuda Hint Okyanusu ile çevrilidir. Zengibar Tanganika’nın kuzey kıyısında 40 km uzaktaki Zengibar ve Pemba adalarından meydana gelmiştir. Tanzanya 1° ve 11°46’ güney enlemleriyle 29°36’ ve 40° 28’ doğu boylamları arasında yer alır.

Târihi

Sekizinci yüzyılda Tanzanya’ya Araplar gelerek İslâmiyeti yaydılar. Arkeolojik çalışmalar 10. asırda kıyıda Arap şehirlerinin olduğunu doğrulamaktadır. 1499’da Vasco de Gama, Hindistan’a yolculuk yaparken Zengibar’ı keşfetti. Sonraki iki asırda Portekiz İmparatorluğu, Doğu Afrika’nın ticâret şehirlerinin çoğunu kontrolü altında tuttu. On sekizinci yüzyıl başlarında Umman Arap Sultanlığı kıyıya seferler yaparak Pemba ve Kilwa şehirlerini zaptetti. 1840’ta Umman Hükümdarı Seyyid Said ibni Sultan, sarayını Zengibar’a taşıdı. On dokuzuncu asrın büyük bölümünde Zengibar, ülkede fildişi ve köle ticâretini elinde tutan kuvvetli bir Sultanlık hâlindeydi.

1885’te Tanganika, Almanya’nın yönetimi altına girdi. İngiltere 1890’da Zengibar’ı himâyesi altına aldı. Tanganika Birinci Dünyâ Harbinin sonuna kadar Alman Doğu Afrikası’nın bir parçası olarak kaldı. 1919 Versailles Antlaşmasıyla Alman Doğu Afrikası bölündü. Tanganika Milletler Cemiyetinin İngiltere tarafından yönetilen bir mandası oldu. 1946 yılından îtibâren Birleşmiş Milletlerin gözetiminde İngiltere tarafından idâre edilen bir memleket hâline geldi.

Tanganika’da bağımsızlık hareketleri 1954’te Tanganika Afrika Millî Birliği Partisi kurulmasıyla başladı. 9 Aralık 1961’de Tanganika bağımsızlığını kazanarak bir sene sonra cumhûriyet idâresine geçtiğini îlân etti. 10 Aralık 1963’te İngiltere Zengibar’a bağımsızlık verdi. Bir ay sonra ihtilâlle Arap Sultanlığı devrilerek cumhûriyet îlân edildi. 26 Nisan 1964’te Doğu Afrika’daki Tanganika Cumhûriyeti ve Tanganika kıyısının yakınındaki Zengibar Ada Cumhûriyeti birleşerek Birleşik Tanzanya Cumhûriyeti adını aldı. 1977 yılında Tanganika ve Zengibar’ın yönetici partileri birleşti.

1980’de genel seçimler yapıldı. Cumhurbaşkanı Nejerere 1985’te kendi isteğiyle görevinden ayrıldı. Yerine geçen ve hâlen Cumhurbaşkanı olan Ali Hassan Mwinyi ekonomik yönden batıya açılma politikası güttü (1994 Ocak).

Fizikî Yapı

Tanganika üç farklı bölgeye ayrılır: Kıyı bölgesi, doğudaki alçak yayla bölgesi ve jeolojik bir fay (çöküntü) olan büyük bir vâdiyle bölünen merkezî yüksek yayla. Tanganika’nın deniz seviyesinden ortalama yüksekliği 900 m’dir. Öncelikle sınırda olmak üzere ülkede bâzı yüksek dağlık arâziler bulunur. 5894 m yüksekliğe erişen kuzeydeki Kilimanjaro Dağı, Afrika’nın en yüksek noktasıdır. Ülkede üç tâne büyük göl vardır: Malawi, Tanganika ve Victoria gölleri.

Zengibar ve Pemba esas îtibâriyle mercan adaları olup, Tanganika kıyısından yaklaşık 40 km uzakta Hint Okyanusunda yer almaktadır.

İklim

Tanzanya’da tropikal bir iklim hüküm sürer. Fakat sıcaklık adalarda muntazam deniz meltemleri sâyesinde mutedildir. Tanganika kıyısı bol yağış alır. Kıyının kuzey kısmında yıllık yağış ortalaması 1500 mm3tür. Kıyı bölgesi aralıktan marta kadar kuzeydoğu istikâmetinde, mayıstan ekime kadar güneybatı istikâmetinde esen muson rüzgârlarının tesiri altındadır. İç kesimde iki yağışlı mevsim olmasına rağen, güneyde Tukuyu gibi yılda 2500 mm3 yağış alan dağlık bölgeler hâriç, yağış bol değildir. Yağış miktarının yılda 760 mm3ün altında olduğu merkezî yaylanın çoğu kısımlarında kuraklık yaygındır.

Tabiî Kaynakları

Değişik iklim bölgeleri, ülkede çok çeşitli bitkilerin yetişmesine imkân vermektedir. Kıyıda mangrov bitkileri ve palmiye, merkezî yaylada çalı ve boabap ağacı ve Kilimanjaro Dağında Alp Dağlarına mahsus bitkiler bulunur. Diğer Doğu Afrika ülkelerinde olduğu gibi Tanganika’da bol miktarda vahşi hayvan vardır. Ülkenin kuzeybatı kısmındaki Serengeti Ovaları, Afrika’da en çok vahşi hayvan bulunduran yerlerindendir. Ülkede bulunan başlıca hayvanlar ceylan, zebra, yaban sığırı, fil, habeş maymunu ve gergedandır. Ülkenin yeraltı zenginlikleri elmas, altın, mâden tuzu, kalay ve mikadır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

25.900.000 nüfuslu Tanzanya halkının % 10’u şehirlerde yaşar. Ülkenin en önemli şehri 769.445 nüfuslu başşehir Darüsselam’dır. Nüfûsun büyük çoğunluğu Bantu olarak bilinen Afrikalılardan meydana gelmiştir. Ayrıca ülkede az sayıda Arap, Hintli, Pakistanlı ve Avrupalı vardır.

Tanzanyalıların büyük çoğunluğu kabîleler hâlinde yaşar. En kalabalık kabîle Victoria Gölü civârındaki Sukuma’dır. Diğer büyük kabîle grupları Nyamwezi, Haya, Makonde, Ha, Chagga, Gogo, Nyakyusa, Hehe ve Masai’dir. Nüfusun büyük çoğunluğu Swahili dilini konuşur, İngilizce resmî dilidir.

Ülke nüfûsunun % 33’ü Müslüman, % 44’ü Hıristiyan, kalanı putperesttir. İslâmiyet Zengibar ve Tanganika kıyısına asırlar önce gelmiştir. On dokuzuncu yüzyılda iç kesimde yayılmıştır. Hıristiyanlık 1840’tan îtibâren misyonerler tarafından Tanzanya’ya getirilmiştir.

Tanzanya’da halkın % 60’ı okuma-yazma bilmektedir. 3500 kadar talebe Darüsselam’daki üniversitede, Uganda’daki Doğu Afrika Üniversitesinde ve yüksek teknik okullarda, yüksek tahsil yapmaktadır. Ülke hâlâ orta dereceli öğretimde ve üniversitede yabancı öğretmenlerden istifâde etmektedir.

Siyâsî Hayat

Tanzanya’da ülke siyâsî hayâtına tek parti hâkimdir. Devlet ve hükümet başkanı parti konferansından aday gösterilerek halk tarafından seçilerek göreve gelir. Bu makam için sâdece bir aday gösterilir. Diğerleri için iki veya daha fazla aday gösterilebilir. İki yardımcı başkan vardır. Bunlardan birincisi aynı zamanda Zengibar’ın başkanıdır. Kabine bakanları Millet Meclisinden seçilir. Tanzanya 24 idârî bölgeye ayrılmış olup, bunların 20’si Tanganika’da, 3’ü Zengibar’da 1’i Pempa’dadır. Ülkenin idârî yapısında çok sayıda yabancı devlet görevlisi vardır. Bunların çoğu teknik, sağlık ve sivil havacılıkla ilgili görevlerdedir. Tanzanya Birleşmiş Milletlere, Afrika Birliği teşkilâtına ve İngiliz Milletler Topluluğuna üyedir.

Ekonomi

Tanzanya ekonomisi, esas îtibâriyle tarıma dayalıdır. Merkezî yaylada yetişen başlıca yiyecek bitkileri: Buğday, akdarı, manyok ve mısırdır. Kıyıda ve Zengibar’da pirinç yetiştirilir. Başlıca ticâret bitkileri sisal keneviri, pamuk, kahve, çay ve tütündür. Zengibar dünyânın ana karanfil kaynağıdır.

Ülkede sanâyi ürünleri azdır. Îmâlât tekstil, sabun, ayakkabı, traş bıçağı, tekerlek, buğday ürünleri ve toz kahveyle sınırlıdır. Ülkede bir petrol rafinerisi vardır.

Önceden çoğunlukla Avrupalılar ve Asyalılar tarafından yürütülen îmâlât ve ticâret, giderek hükümet kontrolü altına girmektedir. Çoğu pazarlama ve üretim faaliyetleri, şimdi hükümet organları tarafından ele alınmaktadır. Tanzanya, dış ticâretinin çoğunu İngiltere, Batı Almanya ve Japonya ile yapar. Kahve, sisal keneviri, pamuk, karanfil, hayvan derisi, çay ve balmumu, ayrıca elmas ve altın gibi birkaç mâden ihraç eder. Başlıca ithâl malları makinalar, yakıtlar, motorlu araçlar ve kimyâ ürünleridir.

Tanzanya’da merkezî demiryolu Darüsselam’dan kuzeybatıda Tanganika Gölü kenarındaki Kigoma Uji’ye kadar uzanır. Bir kol Victoria Gölü kenarındaki Mwanza’ya gider. Diğer ana demiryolu hattı Tanga Limanından, kuzeybatıda Arusha’ya kadar uzanarak Tanganika merkezî demiryolu hattı ve Kenya’daki diğer demiryollarıyla irtibatlanır. Başlıca limanlar Darüsselam, Mtwara ve Tanga’dır. Karayolları, çoğu yerleri ana demiryolu hattına bağlayan çevre yolları hâlindedir. Havayolları ülkenin içinde gerekli olan ulaşımı sağlar. Darüsselam ve Kilimanjaro’da milletlerarası havaalanları vardır.