İletişim Adresi

   
  ORHAN YILDIZ
  iran
 


İRAN




Tam Adı : İran İslam Cumhuriyeti
Yüzölçümü : 1 648 000 000 km²
Başkenti : Tahran Para Birimi : İran Riyali
Dili : Farsça
Nüfusu : 66 622 704 kişi (2002 tahmini)
Ortalama Ömür : 70.25 yıl (2002 tahmini)
Okur Yazarlık Oranı : % 72.1 (1994 tahmini)
Kişi Başına Düşen Milli Gelir : 6 400 $ (2001 tahmini)

KONUM

Asya'nın güneybatısında yani Ortadoğu'da yer alan İran; kuzeyde Nahcivan, Ermenistan, Azerbaycan ve Türkmenistan, doğuda Afganistan ve Pakistan, güney ve güneybatıdan Basra Körfezi, batıda Irak ve Türkiye ile komşudur.

Basra körfezine uzun bir kıyısı olan ülkenin toplam kıyı uzunluğu 2 440 km'dir. Hazar Denizine olan kıyı uzunluğu ise 740 km'dir. 5 440 km kara sınırı olan İran'ın; Türkiye ile 499 km, Ermenistan ile 35 km, Azerbaycan ile 432 km, Nahcivan ile 179 km, Türkmenistan ile 992 km, Afganistan ile 936 km, Pakistan ile 909 km ve Irak ile 1 458 km sınırı bulunmaktadır.

Toplam 1 648 000 km² alan kaplayan İran 25° 05' K - 39° 42' K paralelleri ile 44° 02' D - 63° 20' D boylamları arasında yer almaktadır. Ülke arazisinin 12 000 km² si göller oluştururken, 1 636 000 km² si kara yüzeyidir.

Ülkenin en alçak yeri -28 m ile Hazar Denizi kıyısında yer alırken, en yüksek yeri 5671 m ile Demavent tepesidir.

TARİH

İran adı, Persler tarafından verilmiştir ve Farsça Aryanam'dan gelişen bir sözcüktür ve anlamı "Arilerin Ülkesi" demektir. Batılılar bölgeye Persia ya da Persis diyorlardı. Ancak Persia ya da Persis sözcükleri, bölgede ülke ya da millet adı olarak hiç bir zaman kullanılmamıştır. Pers ya da Fars, genelde körfezin doğusundaki eyaletin adı olarak kullanılmıştır. İran adı; 1935 yılından sonra tüm Dünya ülkelerine kabul ettirilmiştir.

En eski uygarlıkların bulunduğu İran toprakları, yaklaşık 10.000 yılı bulan bir yerleşim alanı olma özelliğine sahiptir. İran daha ilkçağlarda güçlü bir imparatorluktu. Asırlar boyunca da çeşitli imparatorluk ve devletlerin baskılarına karşı koymuş bir devlet olarak ayakta kalabilmiştir. I. Darius zamanında, Nil ve İndus nehrine kadar uzanan sahaya egemen oldular. Asur, Med, Sasani ve Romalılardan sonra ülke, Müslüman Arapların etkisinde kaldı. Daha sonra ülkede Safavi Devleti kuruldu.

1921'de General Rıza Pehlevi ile 1925'te başlayan monarşik yapıda Şah dönemi 1979'a Kadar sürdü. Bu döneminde İran'da sanayi tesisleri, bankalar ve sigorta şirketleri kuruldu. Ancak halka yönelik reformların yapılmaması ve dini liderlere karşı gösterilen sert tutum, ülkede sosyal istikrarı sağlayamadı. İran'daki dini liderlerle yönetim arasında yoğun bir mücadele başladı. Ülkede ardı arkası kesilmeyen gösteriler sonucu İran Şahı, M. Rıza Pehlevi'nin ülkeyi terk etmesinden hemen sonra Fransa'da sürgün hayatı yaşayan ülkenin dini lideri Ayetullah Hümeyni İran'a döndü.

1979'da İran İslam Cumhuriyeti ilan edildi. Çok sayıda devlet adamı asıldı, yüz binlerce İranlı yurt dışına kaçtı. İran İslam devrimi esnasında bir gurup devrim yanlısı İranlı öğrenci Tahran'daki ABD elçiliği 4 Kasım 1979'da basılarak elçilik görevlileri esir alındı. Bunun üzerine ABD Başkanı Carter, ülkesinde İran'a ait hesaplara ve mallar el koydu; bazı Batılı ülkelerle birleşerek İran'a ekonomik ambargo uygulandı; ABD'deki İranlı öğrenciler ülkelerine gönderildi. Batılıların devreye girmesiyle 52 Amerikalı esir 20 Ocak 1981'de serbest bırakıldı. 2 Ocak 1981'de Ayetullah Hümeyni, İran devlet başkanı oldu.

1980'de Irak’ın İran’a saldırması ile başlayan ve Ağustos 1988'de sona eren İran-Irak savaşları meydana geldi. Bu savaşta yaklaşık 100 bin insanını kaybetti.

Haziran 1989'da Hümeyni'nin ölmesinden sonra devlet başkanları seçimle işbaşına gelmektedir. 1997'de devlet başkanı seçilen M. Hatemi ılımlı bir politika izleyerek ABD ile ülkesi arasındaki buzları çözmeye çalışmakta ve dini liderlerin ülke yönetimindeki ağırlığını azaltmaya uğraşmaktadır.

YERŞEKİLLERİ

İran'ın yeryüzü şekilleri üç bölümde incelenir. Bunlar; İç platolar, Dağlık alanlar ve Alüvyal kıyı düzlükleridir.

Bütünü ile Alp-Himalaya kıvrım sisteminin içinde kalan İran toplam yüzölçümünün % 17'si, 2.000 m'nin üzerindedir. Bu bakımdan ülke morfolojisinde Alp paroksizması büyük ölçüde etkili olur. Kuzey, batı ve doğudan dağlarla çevrili olan İç platoları, doğu kesimde Afganistan ve Pakistan sınırlarına doğru uzanan geniş düzlüklerle devam eder. Hazar Denizi kıyısında Elburz, güney ve batısında Zagros dağları yer alır.

Alp-Himalaya sisteminin bir bölümünü oluşturan Elburz ve Zagros sıradağları boyunca etkin fay hatları uzanmaktadır. Bu fay hatları, zaman zaman etkin hale gelmekte ve yıkıcı depremlere yol açabilmektedir.

Elburz Dağlarında volkan konilerinden oluşan bazı tepelerin (Damavend tepesi 5671 m.) yüksekliği 5000 m'yi aşmaktadır. Üzerinde, bir bölümü hala etkin olan birçok volkanik doruk bulunmaktadır.

Türkiye'deki Güneydoğu Toros dağlarının İran'daki uzantısını oluşturan Zagros Dağları, Basra Körfezi ve Umman denizi kenarları boyunca yükselir. Kalkerli yapıda olan ve birbirine paralel üç sıra halinde uzanan yer yerde aralarında yüksek platoların görüldüğü Zagroslar, Mezopotamya ile iç plato arasında, genişliği 200 km.'yi bulan yüksek bir duvar gibidir. Burada yükselti 4000 m.'yi aşar. Zagrosların yükseltisi güneydoğuya doğru azalır.

Ülkenin iç kesimi yükseltisi 900-1300 m. arasında değişen geniş bir platodan oluşur. Kurak ve çorak olan platonun büyük bölümünde yer, yer yükseltisi 400-600 metrelere inen alçak alanlar ile karşılaşılır ki buraları çöller ile tuzlu bataklıklar, taş çakıl yığınlarından ibarettir. Ayrıca bu platonun kuzeyinde bulunan Deşti Kebir ile güneyindeki Deşti-Lut çölleri dünyanın en kurak ve sıcak yerleridir.

Platonun bazı yerleri Zagroslar ve Elburzlardan inen muvakkat akışlı akarsular ve yer altı sularının meydana getirdiği kaynakların bulunduğu alanlar tarımsal faaliyetin geliştiği nüfusun topladığı hatta büyük şehirlerin kurulduğu yerler olarak karşımıza çıkarlar. İşte bu nedenledir ki ülkenin bütün tarihi boyunca dikkati çeken büyük şehirleri (Tahran, Hemadan, Kazvin, İsfahan, Şiraz) buralarda kurulmuştur. Ortaçağ'da doğuyu batıya bağlıyan önemli kervan yollan da (İpek yolu, Baharatyolu) hep bu şehirler üzerinden geçmekteydi. Gerçekten bu şehirler ülkenin uzun tarihi boyunca bir yandan ticaret bir yandan da sulama tesisleri ile genelde önemlerini korumuşlar, günümüze kadar gelmeyi başarmışlardır.

Kuzeyde Hazar güneybatıda Basra Körfezi güneyde Umman denizi ile ülke uzun bir kıyı boyuna sahiptir. Bu kıyılar fiziki yapı bakımından birbirlerinden çok farklıdırlar. Kuzeydeki Hazar denizi kıyıları genelde alçak ve az girintili çıkıntılı düz kıyılardır. Bu denizin yüzeyi, deniz seviyesinin 30 m kadar altındadır. Kıyının hemen güneyinde yükselen Elbruz dağlarının yamaçları yağışların bol olması nedeniyle gür bir orman örtüsü ile kaplıdır. Yağış değerleri bu kesimde 1500 mm.'yi bulur. Kıyı ile dağlar arasında olan saha geniş bir düzlük meydana getirdiğinden burada elverişli klimatik ve toprak şartlarına bağlı olarak, tarımsal faaliyetler yaygın, yetiştirilen kültür bitkileri ise çok çeşitlidir.

Güney ve Güneybatıdaki Basra körfezi ve Umman denizi kıyıları ise genelde dağların kıyıyı yakından takip etmesi nedeniyle dik falezli yüksek kıyılar olarak karşımıza çıkarlar. Bu kıyılarda kurak ve sıcak şartlar hakimdir. Ancak Basra körfezinin kuzeyinde dağların kıyıdan uzaklaştığı geniş bir düzlük alanın ortaya çıktığı görülür ki burası geniş bir alüvyal dolgu sahasıdır. Kuzistan havzası olarak da adlandırılan bu saha İran'ın zengin petrol yataklarının bulunduğu alandır. Kıyıdaki Abadan Limanı ve İç kısımlardaki Dezful, Mescidi Süleyman, Ahvaz, Bandar Humeyni gibi merkezler şehirli nüfusun toplandığı noktalardır. Kıyıdaki Buhşir Limanından Bender Abbas Limanı ve Hürmüz boğazının bulunduğu kesimlere kadar olan kıyı şeridi girintili çıkıntılı yüksek falezlidir. Daha sonra Pakistan sınırına kadar olan kıyı boyu az girintili çıkıntılı olup aynı zamanda çok sıcak ve kuraktır. Bu bakımdan bu kıyı boyu birkaç balıkçı köyü dışında nüfuslanmamıştır.

İran, akarsu ve göller bakımından pek fazla zengin sayılmaz. Zagros dağlarından kaynağını alan ve Şatt-ül Arap ile birleşerek, Basra körfezine dökülen Karun ırmağı en önemli ırmaktır. Bu ırmak ulaşıma elverişlidir. Ayrıca, Sefid, Zayende ırmakları da önemlidir. Kuzeyde Elburz dağlarından kaynaklanan Sefid ırmağı, Gılan ovasını geçerek, Hazar denizine dökülür. 1960 yılında tamamlanan Mencil'deki baraj, enerji üretimi ve sulama amaçlıdır.

Isfahan ovasının can damarını oluşturan Zayende ırmağı, Zagros dağlarından kaynağını alır ve güneydoğu yönünde akarak, İç Plato kısmında yer alan Gavhane bataklığında kaybolur. 1971 yılında Kuhreng barajının hizmete girmesinden sonra. Karun ırmağının yukarı çığırının suları, tünellerle Zayende ırmağına boşaltılır. Zayende ırmağına boşaltılan su, tarım arazilerinin sulanmasında kullanılır. Dağlardan kaynağını alıp yüksek ovaya inen ve oradan çöllere akan kısa mesafeli akarsular, tarım bakımından önem arz ederler. Bu tip akarsular, kaynak kısmında fazla su taşıdıkları halde, gittikçe tarımsal faaliyetler ve aşırı buharlaşma neticesinde suları azalır ve çöllerde, tuzlu bataklıklar oluşturarak kaybolurlar.

Ülkenin gölleri genelde tuzludur. En önemli göl, Urmiye'dir. Bu gölün deniz seviyesinden yüksekliği 1230 m., yüzölçümü 3750 km2'dir. Göl çok tuzlu olduğu için balık ve diğer deniz canlıları yaşamaz. Başkent Tahran'ın güneyindeki Namak gölü, Elburz dağlarından kaynaklanan kısa mesafeli akarsularla beslenir. Fars bölgesinde çanak biçiminde küçük havzalara rastlanır. Bu havzalar, yağışlı mevsimlerde göl karakteri kazanırlar. Seistan bölgesinde, akarsular genelde sığ ve geniş havzalarda toplanırlar, ancak diğer göllerin tersine suları tatlıdır.

Doğal Afetler: Periyodik kuraklık, sel, toz ve kum fırtınaları, kuzeydoğu ve batı sınırı boyunca depremler.

Çevre konusunda önemli noktalar: Özellikle şehir merkezlerinde taşıtlardan, rafinerilerin çalışma tarzından ve sanayi tesislerinden atmosfere bırakılan kirleticilerin yol açtığı hava kirliliği, orman ve meraların tahribi, çölleşme, Basra Körfezinde Petrol Kirliliği, kuraklık nedeniyle sulak alanların kuruması, toprak kirlenmesi (tuzlulaşma), içilebilir tatlı su kaynaklarının yetersizliği, lağım ve endüstriyel atıklar yüzünden su kirliliği, şehirleşme.

İKLİM

İran’da, Basra Körfezi ve Hazar Gölü kıyıları dışında, Karasal iklim özellikleri etkilidir. Yüksek plato özelliği gösteren ülkenin orta kesimlerinde büyük çöller (Deşti Lut, Deşti Kebir) oluşmuştur. Basra Körfezi kıyılarında ise kışları biraz daha ılık olan, yazları çok sıcak ve nemli geçen tropikal iklim etkilidir.

İran'ın iklimi, yeryüzü şekilleri ve coğrafi konumu ile sıkı ilişkilidir. Kış aylarında ülkede, soğuk Sibirya yüksek basıncının beraberinde getirdiği kontinental kutbi hava kütleleri etkilidir. Yaz aylarında ise ülkenin güneyinde derin bir alçak basınç merkezi oluşur ki buna bağlı olarak yazlar kurak ve sıcak, kışlar soğuk ve uzun geçer.

Ülkenin doğusuna doğru gidildikçe, karasallığın şiddeti artar. Kış mevsiminde sıcaklık değerleri çok düşer (-20 °C). Yaz sıcaklıkları ise, olağanüstü düzeyde artar. Deşt-i Lut çölünde, dünyanın en yüksek sıcaklıkları ölçülmüştür (58 °C). Gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkı yıl boyunca yüksek değerler gösterir. Yaz mevsiminden sonra aniden kış mevsimine geçilir. Kış mevsimi, soğuk, sert ve yağışlıdır.

Ülkenin iç kısımlarına çok az yağış düşer. Elburz dağlarının Hazar'a bakan yamaçları fazla yağış alır (1300 mm). Ülkede genelde kış yağışları kar şeklindedir. Zagros ve Elbruzlar çevresinde ise yükseltiye bağlı olarak sıcaklık farkı nedeni ile değişiklikler olur. Bu bakımdan yağışların tutarı yer yer 1000 mm.'yi bulur.

Ülkenin güneybatısında Mayıs ile Eylül arasında saatte hızı 100 km'yi aşan "100 gün rüzgarı" denilen şiddetli ve sıcak rüzgarlar eser. Bu rüzgarın estiği günlerde sıcaklık çok yükselir.

BİTKİ ÖRTÜSÜ

Elburz ve Zagros dağlarında, ılıman Akdeniz iklimi şartlarına özgü ormanlar yer almaktadır. Plato alanlarında step, çöl alanlarında çöl bitkileri yaygındır. Güneydeki vahalarda hurma ağaçlan ve akarsu kenarlarında ılgın ağaç toplulukları görülür.

Eski İran bayrağında simgeleşen aslan, geçmişte ülkede çok sayıda yaşıyordu. Ancak bu ve buna benzer yabani hayvanların sayıları, soyu tükenme noktasına gelecek kadar azalmıştır.

YERLEŞİM

Başkent Tahran'dır. Önemli şehirlerinin bir kısmı, Zagros dağlarının eteklerinde bir zincir gibi dizilirler. Isfahan (986.000), Şiraz (848.000) bunlardandır. Diğer önemli şehirleri; Meşhed (1,4 milyon), Tebriz (971.000), Ahvaz (380.000), Kirmanşah (340.000), Abadan (310.000) ve Kum (290.000) şehirleridir.

Modern şehir yerleşmelerinin tersine, kırsal yerleşmeler oldukça gelenekseldir. Köyler, genelde tezekten ve çamurdan yapılmış evler ve düzensiz sokaklar ya da küçük tarla içinde yapılmış ev ve eklentileri ile karakterize edilir

Ülkenin en büyük yerleşmesi başkent Tahran (6,5 milyon), Elburz dağlarının eteğine kurulmuştur. Şehrin çevresinde ise hemen çöller başlar. Dağdan gelen kaynak suları, çınar ağaçlarının yer aldığı şehrin ana caddeleri boyunca yapılmış kanallardan akıtılır. Tahran'da bankalar, ticarethaneler, dokuma, gıda, kimya ve elektrikli makine tesisleri görülür. Buradan hava ve demir yolu ile ülkenin her tarafına bağlantı sağlanır.

Bir vaha şehri olan İsfahan, tarihi eserlerle (cami, saray) süslüdür.

Meşhed, dini bir merkez olması yanında, geleneksel el sanatları, özellikle halı dokuma, altın mücevher, metal ve seramik işletmeleri ile de tanınır. Bu kentte; şeker, çelik ve çimento fabrikaları ile bazı imalat sanayine ait tesisler kurulmuştur.

İran Azerbaycanı'nın önemli şehri oları Tebriz'in etrafı dağlarla çevrilidir. Burada mozaiklerle süslü binalar, camiler, ağaçlı geniş caddeler ve pazarlar görülür. Gıda, dokuma, kimyasal madde üreten tesisler ve tabakhaneler yer alır.

Kum ise kutsal sayılan önemli merkezler arasındadır.

EKONOMİ

Genel Bakış

İran'ın ekonomisi karışık bir merkezi planlama içerisindedir. Petrol ve diğer büyük teşebbüsler devlet kontrolü altında bulunmaktadır. Cumhurbaşkanı Hatemi, önceki Cumhurbaşkanı Rafsancani'nin piyasa reform planlarını izlemeye devam etti. 1996'daki güçlü petrol piyasası İran'da mali baskıların azalmasına yardım etti ve Tahran yönetiminin borçlarını tam vaktinde ödemesini sağladı. İran'ın mali durumu 1997'de geriledi ve 1998'deki petrol fiyatlarındaki düşüş yüzünden daha da kötüye gitti. 1999-2000'de devam eden petrol fiyatı yükselmesi İran'a ekonomik açıdan rahat bir nefes aldırdı. Fakat İran'ın yapısal ekonomik problemlerini çözmeye yetmedi.

Gayri Safi Milli Hasıla: 426 milyar $ (2001 tahmini)

GSMH Gerçek Büyüme Oranı: % 5 (2001 tahmini)

GSMH Kişi Başına Düşen Milli Gelir: 6 400 $ (2001 tahmini)

GSMH Sektörlere Dağılımı: tarım: % 20

endüstri: % 24

hizmetler: % 56 (2000 tahmini)

Fakirlik Sınırının Altındaki Nüfus: % 53 (2001 tahmini)

Hane Halkının Gelir Oran Yüzdesi: en düşük % 10: Bilinmiyor

en yüksek : Bilinmiyor

Enflasyon Oranı (tüketici fiyatları): % 13 (2001 tahmini)

İş Gücü: 18 milyon (1998)

İş Gücünün Sektörlere Dağılımı: tarım: % 30

endüstri: % 25

hizmetler: % 45 (2000

tahmini) İşsizlik Oranı: % 14 (2001 tahmini)

Bütçe: gelirler: 24 milyar $

harcamalar: 22 milyar $ (2001 tahmini)

TARIM

İran'ın ekonomik düzeninde tarımsal faaliyetler ile hayvancılığın yeri önde gelir. Ülkenin üçte ikisi çöl ve dağlarla kaplı olduğundan tarım alanları azdır. Ülkede çalışabilir nüfusun 1/3'ü tarımla uğraşmaktadır. Tarım sektörünün ulusal gelire olan katkısı % 25'tir. Tarımda çalışan bu nüfus tarım topraklarına göre fazladır. Son yıllarda modem tarım yöntemlerinin uygulanması ile önemli miktarda ürün artışı sağlanmıştır. Tarımda en önemli sorun kuraklıktır. Bu nedenle sulama büyük önem taşır. Başlıca tarım bölgeleri; Hazar denizi kıyıları, iç bölgelerdeki vadiler ve Umman denizi kıyılarıdır.

Yetiştirilen başlıca tarım ürünleri; buğday, pirinç (Hazar kıyısında), arpa, tütün, çay, pamuk ve şeker pancarıdır. Ayrıca çeşitli meyveler yetiştirilir. Hazar denizi kıyısında bazı turunçgiller üretilir. Vahalarda hurma yetiştirilir. İran'da üretilen tarım ürünleri, ülke nüfusunu beslemeye yeterli değildir.

Üretilen çay, iç tüketimi karşılar. Dokuma endüstrisinin gelişmesine paralel olarak, pamuk ekimi önem kazanmaktadır. İç kesimdeki vadilerde ve platolarda, buğday, pamuk, şeker pancarı, haşhaş üzüm, kavun, karpuz, fıstık ve çeşitli sebzeler ile tütün üretimi fazladır. Güneydeki Umman denizi kıyılarının en önemli ürünü hurmadır.

Ülkede üretimi yapılan tarımsal ürünler içinde ticari anlamda değer ifade edenler fıstık, hurma ve narenciyedir. Ülkede yılda 1.600.000 ton narenciye üretimine karşılık 121.000 ton, fıstık ve 860.000 ton hurma üretilmektedir. Bu bakımdan İran bu değerler ile Orta Doğu ülkeleri içinde ön sırayı alır.

Arazi Kullanımı: Ekili-Dikili Alan: % 10

Sürekli Ürünler: % 1

Diğerleri: % 89 (1998 tahmini)

Sulanabilir Arazi: 75 620 km² (1998 tahmini)

Step alanlarının genişliği, dağlık alanlardaki yaylakların mevcudiyeti, hayvancılığın gelişmesine yol açmıştır. İran'da göçebe hayvancılık hakimdir. Göçebeler, bahar ve yaz mevsimlerinde yaylaklara çıkar, kışın ise daha sıcak bölgelerdeki kışlaklara inerler. Ülkede 50 milyon baş koyuna karşılık 26 milyon baş keçi beslenir ki bu rakamlar Ortadoğu ülkeleri içinde en yüksek değerlerdir. Ayrıca İran'da 8.500.000 bin sığır ile 145.000 baş deve beslenir.

Koyun varlığın fazla oluşu ve stepin bahar aylarındaki görünümü, İran insanın da becerisi, ülkenin halıcılık alanında ün yapmasına neden olmuştur.

Diğer taraftan ülkede balıkçılıkta iç ve dış tüketim açısından önemli bir faaliyet olarak görülür. Hazar denizi önemli bir balık rezervine sahiptir. Özellikle mersin balığı avcılığı ve buna bağlı olarak havyar üretiminin ülke ekonomisine katkısı büyüktür. Ancak, son yıllardaki Hazar denizindeki kirlenme, mersin balığı avcılığını ve havyar üretimini düşürmüştür. İran körfezi sahillerinde barbunya, levrek, sardalya ve karides türleri avlanır. Basra körfezi kıyılarındaki halkın önemli gelir kaynaklarından biri de inci üretimidir. Hazar kıyı ovasında bol miktarda yetişen dut ağaçlan, ipek-böcekçiliğinin gelişmesine yol açmıştır.

SANAYİ

İran'ın sanayisi gelişme süreci içersindedir. Özellikle Abadan ve çevresinde petrol sanayi gelişmiştir. Tahran, Tebriz ve Isfahan başlıca sanayi merkezleridir. İran'ın önemli sanayi dalları; petrol, petrokimya, tekstil, çimento ve diğer yapı malzemeleri, gıda sanayi (bilhassa şeker ve bitkisel yağ), tütün, cam, çimento, sabun, gübre, metal ürünleri ile silah ve askeri donanımdır. Halı üretimi en önemli el sanatları arasındadır. İran, el sanatları bakımından gelişmiş bir ülkedir. Özellikle halı dokumacılığı, çanak-çömlek ve mücevherat imalinde hayli ileridir. 16. yüzyıldan itibaren Önemli bir yer tutmaya başlayan İran'ın el emeği ile dokunan halıları dünyaca meşhurdur. Ayrıca göçebe gruplar da geleneksel motiflerle süslü halı ve kilim dokunur. Oto sanayi kurulmuş olmasına rağmen, ülke ihtiyacını henüz karşılayacak düzeyde değildir.

Sanayi üretimi büyüme oranı: % 5.5 (2001 tahmini)

MADENCİLİK

İran'da çıkarılan başlıca madenler; petrol, doğal gaz, kömür (Elburz dağları), krom, bakır (özellikle Kermanşah bölgesinde), demir, kurşun, manganez, çinko, sülfür ve değerli taşlardır. Ayrıca ülke sınırlan içinde, bakır, demir, kömür ve çıkarılmaktadır.

Ülke dünyanın belli başlı petrol üreticileri arasında yer alır. İran'ın Basra Körfezi kıyılarında zengin petrol ve doğal gaz yatakları bulunur. Çıkarılan petrolün önemli bir bölümü, Abadan'a ve ihraç edilmek üzere boru hatları ile Basra Körfezi'ndeki Harg adasına gönderilir. Abadan'da dünyanın en büyük rafine tesisleri yer alır. Bender Buşir en büyük petrol ihraç limanıdır. Petrol; İran'ın önemli sanayi kuruluşlarının bulunduğu Tahran, Kermanşah, Şiraz, İsfahan ve Tebriz'deki rafinerilerde işlenir.

En önemli yataklar Zagros dağları etekleri ile güneybatıda Huzistan bölgesindedir. Buradaki kuyular son derece verimlidir. Yatakların denize yakın oluşu tasviye için ulaşımı çok kolaylaştırmıştır. Zaten petrol 1908 yılında, burada yer alan Mescid-i Süleyman'da bulunmuş ve işletilmeye açılmıştır. Uzun yıllar, İngiltere'nin elinde bulunan petrol sanayi, 1951 yılında millileştirilmiştir. Ancak millileştirme pek değişiklik getirmemiştir. En büyük ortakları British Petroleum (BP) ile Shell olan "Petrol Konsorsiyumu", ülkenin petrol alanlarının büyük bölümü üzerinde söz sahibidir. 1993 yılı itibariyle, ülkenin 61,3 milyar varil petrol, 17,2 trilyon m3 doğal gaz rezervi bulunmaktadır.

İran'daki petrol üretimi, ülke yöneticilerinin yaptırdığı hesaplamalara göre 20 yıl sonra ancak kendi ihtiyacını karşılayabilecek düzeye inecektir. Çünkü yataklardaki rezerv hızla azalmaktadır. Petrolün bitmesiyle, sanayisi gelişmemiş olan bu ülkeyi zor günler beklemektedir.

Elektrik Üretimi: 120.33 milyar kWh (2000 tahmini)

Elektrik Üretim Kaynakları: fosil yakıtlar: % 94.24

su gücü: % 5.76

diğerleri: % 0

nükleer: % 0 (2000 tahmini)

Elektrik Kullanımı: 111.907 milyar kWh (2000 tahmini)

Elektrik İhracatı: 0 kWh (2000 tahmini)

Elektrik İthalatı: 0 milyar kWh (2000 tahmini)

TİCARET

İhracat: 27.4 milyar $ (2001 tahmini)

İhraç Malları: Petrol (…), doğal gaz, halı, hurma, meyve, fındık, deri, demir ve çelik ve kimyasal maddeler.

İhracat Yaptığı Ülkeler: Japonya % 20.5, İtalya % 7, BAE % 5.9, Fransa % 4.7, Çin % 4.1 (1999).

İthalat: 17.2 milyar $ (2001 tahmini)

İthal Malları: Sanayi ham maddeleri ve ara ürünler, yatırım malları, gıda ürünleri ve diğer tüketici malları, ilaç, teknik hizmetler ve askeri malzemeler.

İthalat Yaptığı Ülkeler: Almanya % 11, İtalya % 8.3, Çin % 6.1, Japonya % 5.3, BAE % 5 (1999).

Dış Borcu: 7.3 milyar $ (2001 tahmini)

Ekonomik Yardım: aldığı; 116.5 milyon $ (1999)

Para Birimi: İran Riyali

Para Birimi Kodu: IRR

Mali Yıl: 21 Mart - 20 Mart

İran ile Türkiye arasındaki ticari ilişkiler iyi durumdadır. Sınır ticareti gelişmiştir. İran'dan koyun derisi, sofra tuzları, alaşımsız alüminyum, elma, petrol, bitümenli mineral yağ, ham bakır ve nafta ithal etmekteyiz. İran'a demir-çelik ürünleri, bitkisel yağ, plastik maddeler ve oto lastiği satmaktayız.

ULAŞIM

Ülkedeki ulaşım ağı yüzölçümüne göre yeterli değildir. Hazar denizinden başlayıp Tahran'dan geçen ve oradan Basra körfezine inen anayol çok önemlidir. Demiryollarında ise en önemli hatlar başkent Tahran'ı kuzeye Hazar kıyılarına güneyde Abadan'a ve kuzeybatıda Tebriz üzerinden Türkiye'ye bağlayanlardır. İran denizyollarından da faydalanır. Bu bakımdan Hazar Denizi ve Basra körfezi kıyılarında önemli limanlan vardır.

Demiryolu: 6 130 km

Karayolu: Toplam: 140 200 km

Asfaltlanmış: 49 440 km

Stabilize: 90 760 km (1998 tahmini)

Su Yolu: 904 km

Şatt ül Arap su yolunun 130 km'lik kesimi gemi trafiğine elverişlidir. Kanalın dibi taraklarla temizlenerek 3 m derinleştirilmiştir.

Boru Hatları: Ham petrol: 5 900 km ,

Petrol ürünleri: 3 900 km,

Doğal gaz: 4 550 km.

Limanları: Abadan, Ahvaz, Bandar 'Abbas, Bandar-e Anzali, Bushehr, Bandar-e Emam Khomeyni, Bandar-e Lengeh, Bandar-e Mahshahr, Bandar-e Torkaman, Chabahar (Bandar Beheshti), Jazireh-ye Khark, Jazireh-ye Lavan, Jazireh-ye Sirri, Khorramshahr (limited operation since November 1992), Now Shahr

Hava Alanları: 322 tane (2001)

Helikopter Pisti: 11 tane (2001)

ASKERİ ÖZELLİKLER

Askeri Kuvvetler: İran İslam Cumhuriyeti Düzenli Güçleri (Kara Kuvvetleri, Deniz Kuvvetleri, Hava Kuvvetleri ve Hava Savunma Kuvvetleri), İran Devrim Koruma Güçleri (Kara Kuvvetleri, Deniz Kuvvetleri, Hava Kuvvetleri, Kods (Özel Operasyon Birliği) Basij (Hareketli Halk Ordusu)) ve Hukuk Uygulama Kuvvetleri

Askere alma yaşı: 21 (2002 tahmini)

Silah altına alınabilecek 15-49 yaş arası erkekler: 18 868 571 (2002 tahmini)

Silah altına alınabilecek 15-49 yaş arası hazır erkekler: 11 192 731 (2002 tahmini)

Yıllık askerlik yaşına ulaşan erkekler: 823 041 (2002 tahmini)

Askeri harcamalar: 9.7 milyar $

Askeri harcamaların gayri safi milli hasıla içerisindeki oranı: % 3.1

HABERLEŞME

Hatlı telefon kullanıcıları sayısı: 6 313 000 (1997)

Mobil telefon kullanıcıları sayısı: 265 000 (1998)

Telefon Sistemi: Modern ancak yetersiz bir telefon şebekesi vardır. Özellikle şehirlerde yaygın bir sistem bulunurken bir kaç bin köyde telefon hattı bulunmamaktadır.

Evsel Kullanım: 1994'ten itibaren telefon sistemine yapılan büyük yatırımlar sonucunda çok sayıda uzun mesafeli ana kısa dalga radyo hattı yeniden döşenerek büyütülmüştür. Köylere yeni yeni telefon hattı çekilmeye başlanmıştır. Şehir sistemleri içindeki bir çok ana hat çift hat yapılmıştır. Binlerce cep telefonu abonesine hizmet verilmektedir.

Uluslararası Kullanım: Türkiye, Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan, Tacikistan, Pakistan, Afganistan, Kuveyt ve Suriye ile yeniden uzun dalga ve kısa dalga radyo dalga bağlantıları döşenmiştir. Birleşik Arap Emirlikleri ile deniz altı fiber optik hatla bağlantı sağlanmaktadır. Azerbaycan'dan geçen Trans Avrasya fiber optik hat İran'ın kuzeyi, Türkmenistan ve Azerbaycan ile Gürcistan'ın büyük kesimine hizmet etmektedir. Ülke 9 İntelsat ve 4 İnmarsat uydu istasyonundan faydalanmaktadır.

Radyo istasyonları: 72 tane AM, 5 tane FM ve 5 tanede kısa dalga (1998) istasyonlar bulunmaktadır.

Televizyon istasyonları: Ülkede 1997 yılı itibariyle 28 tane televizyon istasyonu bulunmaktadır.

Ülkenin internet kodu: .ir

İnternet servis sağlayıcıları (ISPs): 8 (2000)

İnternet kullanıcıları: 250 000 (2001)







 
 

ormela.tr.gg
 
 
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol