ATMOSFER

Yerçekiminin etkisiyle, Dünyayı çepe çevre saran gaz tabakasına denir.

Atmosferin Önemi

1. Güneşten gelen zararlı ışınları tutar.

2. Yaşam için gerekli gazları bulundurur.

3. Dünyanın aşırı ısınma ve soğumasını engeller.

4. Güneş ışınlarının dağılmasını sağlayarak, gölgede kalan kısımların da aydınlanmasını sağlar.

5. Meteorolojik olayların görülmesini sağlar.

6. Işığı, sesi, sıcaklığı geçirir ve iletilmelerini sağlar.

7. Uzaydan gelen meteorların parçalanmasını sağlar.

ATMOSFERİN ÖZELLİKLERİ

1. Atmosferin alt katları daha sıcaktır çünkü atmosfer yerden yansıyan ışınlarla ısınır

2. Atmosferin kalınlığı ekvatorda fazla, kutuplarda azdır.

3. Ortalama kalınlığı 10.000 km'dir.

4. Atmosferin yoğunluğu yerden yükseldikçe azalır.

5. Ağır gazlar alt tabakalarda, hafif gazlar üst tabakalarda toplanmıştır.

6. Her zaman bulunan ve miktarı değişmeyen gazlar ;x Azot,! Oksijen,%1 Asal gazlardır.

7. Her zaman bulunan ve miktarı değişen gazlar; Subuharı ve Karbondioksittir.

8. Her zaman bulunmayan gazlar ise Tozlar ve ozondur.

9. Atmosfer saydam ve renksizdir. Ancak atmosferin içerisinde bulunan subuharı Güneş'ten gelen ışınları bir prizma gibi kırarak beyaz ışınların mavi görünmesine sebeb olur. Atmosferin bu mavi görünümü okyanus ve denizlerin üzerine yansıyarak aslında renksiz olan su kütlelerinin mavi görünmesine sebeb olur.

Atmosferdeki gazların oranlarının değişmesi iklim üzerinde bir takım değişikliklere neden olur.

Örneğin atmosferin %o 3'nü oluşturan CO2'in iki katına çıkması halinde yeryüzünde sıcaklık artar. CO2'in yarıya düşmesi halinde yeryüzünde sıcaklık azalır.

ATMOSFERİN KATMANLARI

TROPOSFER:

Atmosferin, yeryüzüne temas eden, alt bölümüdür.

Tüm gazların % 75'inin bulunduğu bu katmanda yoğunluk en fazladır.

Troposfer, yerden havaya yansıyan ışınlarla alttan yukarıya doğru ısınır. Bu nedenle alt kısımları daha sıcaktır.

Yerden yükseldikçe sıcaklık her 100 m'de yaklaşık 0,5°C azalır.

Su buharının tamamı troposferde bulunduğu için tüm meteorolojik olaylar burada oluşur.

Güçlü yatay ve dikey hava hareketleri görülür.

Yerden yüksekliği 6 - 16 km arasında değişir.

STRATOSFER:

Troposferin üstündeki katmandır.

Yatay hava hareketleri görülür.

Su buharı hemen hemen hiç bulunmadığı için dikey hava hareketleri oluşamaz. Bu nedenle sıcaklık dağılışı oldukça düzgündür.

Sıcaklık her yerde yaklaşık -50°C'dir.

Üst sınırı yerden 25 - 30 km yüksekliktedir.

MEZOSFER:

*Kalınlığı 30-80 km arasındadır.Ozonosfer ve kemosfer diye iki kısımdan oluşur.

a) Ozonosfer: Bu tabakada ozon gazı bulunmaktadır. Güneşten gelen zararlı ultraviole ışınları, ozon gazı tarafından tutulur.Bundan dolayı canlıların koruyucu katıdır.

b) Kemosfer: Zararlı ışınların tutulması az miktarda burada da görülür.Gazların iyonlara ayrılmaya başladığı yerdir.

ŞEMOSFER

Stratosfer ile İyonosfer arasındaki katmandır.

Stratosfer ile Şemosfer arasındaki 19-45 km'ler arasında oksijen azot haline gelerek ultraviyole ışınlarını tutar.

Üst sınırı yerden 80 - 90 km yüksekliktedir.

İYONOSFER:

Mor ötesi (ultraviyole) ışınlarının, molekülleri parçalayarak iyonlar haline getirdiği katmandır.

Yerçekimi azaldığı için iklim üzerinde belirgin bir etkisi yoktur.

Radyo dalgalarını yansıtır

Üst sınırı yerden 250 - 300 km yüksekliktedir.

EKZOSFER: (Jeokronyum)

En üst tabakadır.

Yerçekimi çok azaldığından gazlar çok seyrektir.

Hidrojen ve helyum gibi hafif gazlar bulunur.

Atmosfer ile uzay arasında geçiş alanıdır.

Kesin sınırı bilinmemekle birlikte üst sınırının yerden yaklaşık 10.000 km yükseklikte olduğu kabul edilmiştir.

Atmosferde Bulunan Gazlar

Atmosferde bulunan gazların % 75'i ve su buharının tamamı troposferde bulunur. İklim yönünden daha çok atmosferin alt katları önemli olduğundan burada troposfer ve stratosferin alt katlarının bileşimi incelenecektir.

Her zaman bulunan ve oranı değişmeyen gazlar; % 78 oranında azot, % 21 oranında oksijen, %1 oranında asal gazlar (Hidrojen, Helyum, Argon, Kripton, Ksenon, Neon) dır. Her zaman bulunan ve oranı değişen gazlar; su buharı ve karbondioksittir. Her zaman bulunmayan gazlar; ozon ve tozlardır.

Su buharı :

Yere ve zaman göre oranı en çok değişen gazdır. Yeryüzünün aşırı ısınıp, soğumasını engeller. Yağış, bulut, sis gibi hava olaylarının doğuşunu sağlar.

Karbondioksit :

Atmosferin güneş ışınlarını emme ve saklama yeteneğini artırır. Havada karbondioksit (CO2) miktarının artması sıcaklığı artırıcı, azalması ise sıcaklığı düşürücü etki yapar.

Ozon :

Hava içindeki oksijen (O2) mor ötesi (ultraviyole) ışınlarının etkisi altında ozon (O3) haline geçer. Ozon gazı, içinde hayatın gelişmesine olanak vermez ancak atmosferin üst katmanlarında ultraviyole ışınlarını emerek yeryüzündeki yaşam üzerinde olumlu bir etki yapar. Yeryüzünden 19 - 45 kilometre yükseklikler arasında bulunan ozon katının son yıllarda inceldiği hatta yer yer delindiği belirlenmiştir. Özellikle buzdolabı, soğutucu, araba ve spreylerden çıkan gazların (kloroflorokarbon) neden olduğu anlaşılmış ve bu gazların kullanımına kısıtlamalar getirilmiştir.

Yeryüzüne ulaşan mor ötesi ışınlardaki artış, sıcaklıkların artmasına, buna bağlı olarak buzulların erimesine, bitki örtülerinde değişimlere neden olabilecektir.