İNKILAPLAR

Atatürk'e göre inkılap; Mevcut kurumların zorla değiştirilerek, Türk Milleti’ni çağın gerisinde bırakan kurumların yerine çağdaş ve en yüksek uygarlığın ihtiyaçlarına göre yenilerinin kurulması hareketidir.

Atatürk İnkılapları’nın Amaçları:

Türkiye’yi çağdaş uygarlık seviyesinin üzerine çıkarmak.

Türk Milleti’nin refah seviyesini yükseltmek.

Modern Avrupa ile Türkiye’yi bütünleştirmek.

Modern uygarlıkların değer yargılarını Türkiye’ye yerleştirmek.

Türkiye’de milli egemenliği yerleştirmek.

Türkiye’de demokrasinin yerleşmesini sağlamak.

İhtiyaçlara cevap veremeyen eski rejimin kurumlarını değiştirerek yerine çağdaş kurumları kurmak.

Atatürk İlkeleri’nin yerleşmesini sağlamak.

A) SİYASİ ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR

Saltanat kaldırılmıştır (1 Kasım 1922).

Ankara, başkent yapılmıştır (13 Ekim 1923).

Cumhuriyet ilan edilmiştir (29 Ekim 1923).

Halifelik kaldırılmıştır (3 Mart 1924).

Çok partili rejime geçiş denemeleri yapılmıştır:

4 Cumhuriyet Halk Partisi.

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası.

Serbest Cumhuriyet Fırkası.

B) HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR

Nedenleri:

Hukukta iki başlılığın olması ve karmaşaya neden olması (Şer’î Hukuk ve Örfî Hukuk).

Din, mezhep, tarikat ve milliyet farklılıklarından dolayı hukuk birliliğinin bulunmaması.

Müslüman olmayanların kendilerine ait hukuklarının olması.

Ceza Hukuku’nun şahısların güvenliğini sağlamada yetersiz olması.

Evlenme, boşanma, miras konularında herkesin kendi dini kurallarına göre hareket etmesi.

Mahkemede tek yargıcın bulunması.

Ekonomik yaşamı düzenleyen kuralların yetersizliği.

Kadınların haklarını koruyan kanunların yetersizliği.

Türkiye Cumhuriyeti’nin laik bir karakter kazanma yolunda olması ve kendine Avrupa’yı örnek alması.

Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar Şunlardır :

İlk anayasamız olan Teşkilat-ı Esasiye yayınlanmıştır (20 Ocak 1921).

Cumhuriyetin ilanından sonra 1924 Anayasası kabul edilmiştir (20 Nisan 1924).

İsviçre Medeni Kanunu kabul edilmiştir (17 Şubat 1926).

İsviçre'den Borçlar Kanunu (8 Mayıs 1928),

Almanya'dan Ticaret Kanunu (10 Mayıs 1928),

İtalya'dan Ceza Kanunu (1 Temmuz 1928) alınmıştır.

Fransa’dan İdare Hukuku alınmış ve bazı değişiklikler yapılarak uygulamaya konulmuştur.

Belediye Kanunu ile kadınların belediye seçimlerinde seçmen olmalarına izin verilmiştir (30 Nisan 1930).

Kadınlara muhtar seçme ve köy ihtiyar heyetine seçilme hakkı verilmiştir (26 Ekim 1933).

Kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı verilmiştir (5 Aralık 1934).

Not : 1935 yılında yapılan seçimlerde meclise 18 kadın milletvekili girmiştir.

İsviçre Medeni Kanununun kabul Edilmesinin Nedenleri :

İsviçre Medeni Kanunu’nun Avrupa’daki medeni kanunların en yenisi olması.

Demokratik olması.

Akılcı ve pratik çözümler sunması.

Avrupa medeni kanunlarının tümünden yararlanılmış olması.

Aile hukukunun kadın-erkek eşitliğine dayanması.

İsviçre Medeni Kanununun Kabul Edilmesinin Sonuçları :

Birden fazla kadınla evlenmek yasaklanmıştır.

Resmi nikah zorunlu hale getirilmiştir.

Küçük yaşta evlenmeler kaldırılmıştır.

Temsilci yöntemiyle evlenmek yasaklanmıştır.

Boşanma konusunda erkeğe tanınan haklar kadına da tanınmıştır.

Boşanma halinde kadının hakları güvence altına alınmıştır.

Boşanma, belli şartlara bağlanmıştır.

Miras hukukunda kadın-erkek eşitliği sağlanmıştır.

Azınlıklar Lozan'da elde ettikleri haklardan vazgeçmişlerdir.

Hukukta birlik sağlanmıştır

Kadın-erkek arasındaki sosyal ve ekonomik eşitsizlikler sona ermiştir.

Kadınlara her işe girme hakkı verilmiştir.

Hukuk bakımından din ve mezhep farklılığı kaldırılmış ve vatandaşlar hukuk önünde eşit kabul edilmiştir.

Müslüman olmayanların Türk vatandaşı olarak kabul edilmesi ile müslüman olmayanlara da tüm haklardan yararlanma imkanı verilmiş, böylece Avrupa’nın iç işlerimize karışması önlenmiştir.

C) LAİKLİK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR

Saltanat kaldırılmıştır (1 Kasım 1922).

Halifelik kaldırılmıştır (3 Mart 1924).

Şer’iye ve Evkaf Vekâleti kaldırılmıştır (3 Mart 1924).

Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edilmiş ve eğitimde laiklik uygulanmıştır (3 Mart 1924).

Tekke, zâviye ve türbeler kapatılmıştır (30 Kasım 1925).

Medeni Kanun kabul edilmiştir (17 Şubat 1926).

Anayasada laikliğe aykırı bulunan maddeler çıkarılmıştır. 1924 Anayasası'nın 2.maddesindeki "Devletin dini İslam'dır" ve 26.maddesindeki "TBMM'nin şer'i hükümleri yerine getireceği" şeklindeki hükümler kaldırılmıştır (10 Nisan 1928).

Atatürk’ün altı ilkesinin "Türkiye Devleti; cumhuriyetçi, milliyetçi, halkçı, devletçi, laik ve inkılapçıdır" şeklinde anayasada yer alması kabul edilmiştir (5 Şubat 1937).

D) EĞİTİM ve KÜLTÜR ALANINDAKİ İNKILÂPLAR

Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edilmiştir (3 Mart 1924). Böylece:

Öğretim birleştirilmiş ve Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlanmıştır.

Medreseler kapatılmıştır.

Din görevlisi yetiştirmek için İmam-Hatip Okulları ve İlahiyat Fakültesi açılması kararlaştırılmıştır.

Eğitiminde laikleşme sağlanmıştır.

Azınlık ve yabancı okulların dini ve siyasi amaçlı öğretim yapmalarına engel olunmuş, sınıflarında ve ders kitaplarında dini işaret ve sembollerin kullanılması yasaklanmıştır.

Yabancı okullara Türkçe dersleri konmuş ve derslerin Türk öğretmenler tarafından verilmesi kararlaştırılmıştır.

Topkapı Sarayı müze haline getirilmiş ve Etnoğrafya Müzesi açılmıştır (1924).

Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun kabul edilmiştir (2 Mart 1926). Bununla:

İlköğretim herkes için zorunlu hale getirilmiştir.

Devletten izinsiz okul açılamayacağı belirtilmiştir.

Çağdaşlığa aykırı olan dersler programlardan çıkarılmıştır.

Latin Harfleri kabul edilmiştir (1 Kasım 1928). Böylece:

Avrupa ile yakınlaşmada önemli bir adım atılmıştır.

Okuma-yazma oranı ve buna paralel olarak da kitap basımı artmıştır.

Millet Mektepleri açıldı ve okuma-yazma seferberliğine başlanmıştır.

Türk tarihini araştırma amacıyla Türk Tarih Kurumu kurulmuştur (15 Nisan 1931).

Türk dilinin geliştirilmesi ve yabancı kelimelerden arındırılması için Türk Dil Kurumu kurulmuştur (12 Temmuz 1932).

İstanbul’daki Dârü’l-Fünûn kaldırılmış, yerine İstanbul Üniversitesi kurulmuştur (1933). Bu üniversite içinde bir Hukuk fakültesi açılmıştır.

Ankara’da Dil Tarih Coğrafya Fakültesi, Yüksek Ziraat Fakültesi açılarak Ankara Üniversitesi'nin temeli oluşturulmuştur (1933).

Osmanlı Devleti'nin Sanayi-i Nefise Mektebi Güzel Sanatlar Akademisi'ne dönüştürülmüştür, ayrıca Devlet Konservatuarı açılmıştır.

E) TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR

Şapka Kanunu kabul edilmiştir (25 Kasım 1925).

Tekke, zaviye ve türbeler kapatılmıştır (30 Kasım 1925).

Miladi Takvim kabul edilmiştir (26 Aralık 1925). 1 Ocak 1926’dan itibaren uygulanmaya başlanmıştır.

Ölçülerde değişikliği öngören kanun kabul edilmiştir (1931). Ölçülerde metre, kilo ve litre sistemi getirilmiştir.

Soyadı Kanunu kabul edilmiştir (21 Haziran 1934).

Bir kanunla “hanım, hanımefendi, ağa, bey, paşa, hoca, hafız, şeyh, molla” gibi unvanların ve Osmanlı idarecilerinin verdiği rütbelerin, nişanların kullanılması yasaklanmıştır (1934).

Bir başka kanunla da din adamlarının ibadethaneler ve ayinler harici dini kıyafet giymesi yasaklanmış, yalnız dinlerin resmi temsilcilerinin dini kıyafet giymelerine izin verilmiştir (1934).

Hafta tatili; Pazar günü olarak kabul edilmiştir (1935).

F) EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR

a) Sanayi Alanındaki Gelişmeler

Türkiye İktisat Kongresi toplanmıştır (18 Şubat-4 Mart 1923). Bu kongrede:

Misak-ı İktisadi (Ekonomik Yemin) kabul edilmiştir.

Küçük imalathanelerin hızla fabrikaya çevrilmesine,

Hammaddesi yurt içinde bulunan malların işlendiği sanayinin kurulmasına,

Özel sektörün yapamadığı işlerin devlet tarafından yapılmasına,

Özel sektöre kredi sağlayacak bir bankanın kurulmasına,

İşçilerin durumunun düzeltilmesi için çalışmalar yapılmasına karar verilmiştir.

Osmanlı'dan kalan yıpranmış işletmeleri onarmak için Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur (1925).

Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkarılmıştır (28 Mayıs 1927). Bu kanunla özel sektöre yatırım yapabilmesi için imkanlar sağlanmıştır.

Birinci Beş Yıllık kalkınma Planı hazırlanmıştır (1934). Bu çerçevede 1937 yılına kadar 16 fabrika ve banka kurulmuştur. Bazıları şunlardır:

Sümerbank,

Etibank ve Maden Tetkik Arama Enstitüsü (MTA),

Malatya, Kayseri, Ereğli, Nazilli’de pamuklu dokuma fabrikaları,

Bursa’da Merinos Fabrikası,

İzmit’te Kağıt Fabrikası,

Gemlik’te İpek Fabrikası,

İstanbul Paşabahçe’de Şişe ve Cam Sanayii,

Beykoz’da Deri Fabrikası,

Özel sektör Uşak’ta ilk Şeker Fabrikası,

Atatürk’ün ölümünden sonra ilk kez Karabük’te Demir-Çelik Fabrikası kurulmuştur (1939).

b) Tarım Alanındaki Gelişmeler

Âşâr (öşür) Vergisi kaldırılmıştır (17 Şubat 1925). Yerine Arazi Vergisi konmuştur.

Ziraat Bankası'nın çiftçiye verdiği kredi miktarı arttırılmıştır.

Çiftçilerin traktör kullanması için teşvikler yapılmıştır.

Çiftçilere ucuz makineler dağıtılmıştır.

Tarım Kredi Kooperatifi kurulmuştur (1929).

Tarımla ilgili bilimsel araştırmalar yapılması için Yüksek Ziraat Enstitüsü kurulmuştur.

c) Ticaret Alanındaki Gelişmeler

Kapitülasyonlar, Lozan Antlaşması'nda kesin olarak kaldırılmıştır (24 Temmuz 1923).

İş sahiplerine kredi vermesi amacıyla İş Bankası kurulmuştur (1924).

Kabotaj Kanunu kabul edilmiştir (1 temmuz 1926). Böylece Türk karasularında gemi işletme hakkı yalnızca Türkler’e verilmiştir.

Denizbank Kurulmuş ve denizcilik alanında çalışmalar hız kazanmıştır.

Avrupa iş dünyası ile problem yaşanmaması için hafta tatili Pazar günü olarak kabul edilmiştir (1935).

d) Bayındırlık Alanındaki Gelişmeler

Yabancı şirketlerin elinde olan demiryolları satın alınarak devletleştirilmiştir.

Cumhuriyetin ilanından 1938’e kadar 3,360 km yeni demiryolu döşenmiştir

Osmanlı Devleti zamanında Türkiye’de karayolları 18,335 km iken, 1948 yılında ise bu rakam 45,000 km’ye ulaşmıştır.

Kabotaj Kanunu'ndan sonra pek çok liman ve iskele yapılmıştır.

Not 1:

1929 Dünya Ekonomik Krizi sırasında ülke ekonomisini korumak için gümrük tarifeleri yükseltilerek dış rekabette ülkemiz sanayisi korunmaya çalışılmıştır.

Not 2:

1934-1939 yılları arası Devletçilik politikasının en yoğun uygulandığı dönemdir.

Not 3:

1939'da hazırlanan İkinci Beş Yıllık kalkınma Planı, II.Dünya Savaşı'nın başlaması nedeniyle uygulanamamıştır.