KOSTARİKA NİKARAGUA ve PANAMA

KOSTARİKA

DEVLETİN ADI: Kostarika Cumhuriyeti
BAŞŞEHRİ: Sant José
NÜFUSU: 3.161.000
YÜZÖLÇÜMÜ: 51.100 km2
RESMİ DİLİ: İspanyolca
DİNİ: Hıristiyanlık
PARA BİRİMİ: Kolon

51.100 km2lik yüzölçümüyle El Salvador’dan sonra Orta Amerika’nın ikinci küçük ülkesi. Kuzeybatısında Nikaragua, güneydoğusunda Panama, güneybatı ve batısında Büyük Okyanus, doğusunda Karaib Denizi vardır. Karaib Denizi ile Büyük Okyanus kıyıları arasındaki uzaklık 120 ile 265 km arasındadır.

Târihi

Kristof Kolomb, Karaib sahilleri yakınındaki küçük bir adaya 18 Eylül 1502’de çıktığında, burada bulunan altın yataklarından dolayı buraya, “Zengin Sahil” mânâsına gelen “Kostar Rika” adını verdi.

Ülkenin bugünkü yerlileri, on altıncı asırda buraya Guatemala’dan göç etmiş olan İspanyollardır. Burada Kızılderililer ve Zenci köleler bulunmadığı için İspanyollar kendi topraklarını kendileri işlediler. Kostarika’nın kolonik devri fakirlik ve sefalet içinde geçti.

15 Eylül 1821’de bağımsızlığını ilan eden Kostarika, böylece İspanyol boyunduruğundan kurtuldu. 1838’e kadar dış politikası, Orta Amerika Birliğine bağlıydı. 1838’de bu birlikten ayrıldı.

1842’de Braulio Carilol hükümeti, Orta Amerika Birliğini kurmak için General FranciscoMorasan tarafından devrildi. Fakat kısa zaman sonra kendisi de iktidardan düşürülerek öldürüldü. Bundan sonra ülkede, 7 senelik bir anarşi dönemi başladı. 1849’da eski başkan Mora yine iş başına geldi. Düzeni sağladı ve reformlar yaptı. Bundan sonra 1859-1870 yılları arasında yarım düzine başkan değiştiren Kostarika’da, 1879’dan sonra, Tomas Guordia tarafından kuvvetli bir hükümet kuruldu ve 1871 yılının Aralık ayında bir anayasa çıkarıldı.

On dokuzuncu asırda ülkede ekonomi gelişmeye başladı. Amerika’nın baskısı ve çeşitli sebeplerle, devlet başkanları, devamlı değişmiştir.

1940’da iş başına geçen Refael Calderon Guordia’nın idaresi altında, Kostarika’nın Amerika ile münasebetleri gelişme gösterdi. Japonlar, Peal Harbor’a baskın yapınca, Amerika ile beraber Japonya’ya harb ilan etti. Panama kanalının müdafasında yardımcı oldu. Kostarika, 1944’te Birleşmiş Milletlere, Milletlerarası İmar ve Tekamül Bankası’na veIMF’ye üye oldu.

8 Şubat 1948’de yapılan seçimler neticesinde çıkan iç karışıklıklar sonucu, José Figueres ihtilal yaparak, yönetimi ele geçirdi ve eski anayasayı yürürlüğe koydu. 1949’da Ulate Blanca başkan seçildi. Günümüze kadar ülke değişik başkanlar dönemi yaşamıştır. 1949’dan sonra Ordu yönetime karışmadı. Demokrasiyi benimseyen Kostarika bu rejimi en iyi uygulayan Amerika ülkelerinden biridir.

Fizikî Yapı

Ülkenin yüzey şekilleri başlıca üç bölümde incelenir. Sulak Karaib kıyısının arkasında, dar ve alüvyonlu bir arazi bulunur. Bu arazi içinde kuzeyde Cordillera de Guanacaste ve güneyde Cordillera de Talamana’nın bulunduğu kuzeybatı-güneydoğu yükselti kuşağı; yükselti kuşağının batısında, Nicaya ve Osa yarımadalarının arasında kalan, Büyük Okyanus kıyıları yer alır.

Yükseltiler, Nikaragua Gölünün batısında başlar. Ülkede bulunan volkanlardan Irazu 3432 m ve Turrilaba 3328 m ile en yüksek noktaları meydana getirirler. Talamanca Dağ silsileleri arasında 2740 m yükseklikte tepelere rastlanır.

Ülkenin doğu kıyılarında girinti ve çıkıntı az, batı kıyılarında ise çoktur. Batı kıyısından 480 km uzaklıktakiCoco Adası, Kostarika’ya aittir. Dağlık iç bölgelerden kıyı ovalarına doğru inen yamaçlar oldukça diktir.

İklim

Doğu Alize rüzgârlarının hüküm sürdüğü kıyı ovalarında nemli ekvator iklimi, orta kısımlarda ılık, yüksek yerlerde ise soğuk iklim hüküm sürer. Fakat soğuklar şiddetli değildir. Kıyılarda sıcaklık ortalama 25 ile 32°C arasında, orta kısımlarda 21 ile 27°C arasındadır. Yüksek bölgelerde ise 10°C’yi geçmez. Ülkede kar yağmaz. Yıllık yağış ortalaması ise 3100 ile 6350 mm arasında değişmektedir.

Tabiî Kaynaklar

Bitki örtüsü ve hayvanlar: Bataklıklar ve ormanlar, ülkenin yaklaşık üçte birini kaplar. Kuzey Karaib sahilleri ve Büyük Okyanus sahilleri tropikal ormanlarla kaplıdır. Ormanlarında meşe ve çam ağaçlarına rastlanır. 2400 m yüksekliğin üzerindeki bölgelerde, ormanlar seyrekleşerek yerini çayırlara ve meralara bırakır. Ağaçlık bir bölge, Nicoya Yarımadasının doğu kısımlarını örter.

Ülkede en çok rastlanan yabanî hayvanlar arasında tapir, oklu kirpi ve timsah bulunmaktadır.

Mâdenler:

Ülke toprakları maden bakımından zengin değildir. Az miktarda altın çıkarılır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Ülke nüfûsu 3.161.000 olup, bu nüfûsu İspanyol asıllı beyazlarla, Zenciler ve Kızılderililer meydana getirir. Nüfus artışının yüksek olduğu ülkede halkın büyük kısmı başşehir bölgesinde toplanmıştır. Halkın ancak % 34’ü şehirlerde yaşar. Önemli yerleşim merkezleri, San José, Alajuela, Heredia ve Cartago’dur.

Resmî dil İspanyolca olup, bazı devlet işlerindeİngilizce ile yazışmalar sürdürülmektedir. Halkın büyük çoğunluğu Hıristiyanlığın Katolik mezhebine bağlıdır. Ayrıca Yahûdî ve Protestanlar da vardır.

Ülkede eğitim parasızdır. İlk öğretim, 6-12 yaş arasında mecburi olup, okuma-yazma bilmeyenlerin sayısı azdır. Kostarika’da iki üniversite vardır.

Siyâsî Hayat

Ülke, devlet başkanı tarafından yönetilmektedir. Ülkede, 57 üyeli tek meclis vardır. Meclis için 4 yılda bir seçim yapılmaktadır. Oy kullanmak mecbûrîdir.

Ekonomi

Tarım: Kostarika’nın ekonomisi tarıma dayalı olduğundan, nüfûsun % 55’i tarımla uğraşır. Meselâ Central’de kahve, süt ürünleri, şeker, fasulye ve patates elde edilir. En fazla ürettiği kahve ve muz dışarıya ihraç edilir. Hayvancılık gelişmiş olup, Guanaceste bölgesinde sığır sürülerine rastlanır. Orta Amerika’nın en çok süt ürünleri ihraç eden ülkesidir.

Sanâyi: Sanâyi, ülkede gelişmemiş olup, mevcut olan küçük çaptaki sanâyi ise şeker rafinerilerini, gübre fabrikalarını, tarım ilaçları ve tüketim maddeleri yapımını içine alır.

Ticâret: Kostarika, dışarıya kahve, muz ve süt satar, dışardan ise sanâyi ürünleri alır. Ticarî münâsebetlerde ülke ekonomisi, ABD’ye bağlıdır. Dış ödemeler dengesinin açık vermesine rağmen, ülkenin ekonomisi, diğer Orta Amerika ülkelerininkine göre hızla ilerlemektedir.

Ayrıca çağlayanlar, tabiî güzelliklere sahip çeşitli yerler ve İspanya medeniyetinden kalan eserler, turistlerin ilgisini çekerken, ülke ekonomisi için iyi bir gelir kaynağı olmaktadır.

Ulaşım:

Ulaşım, yaklaşık 35.357 km uzunluğundaki karayolları, iki sahili birbirine bağlayan 1500 km’lik demiryolları ile sağlanır. Karayolları yetersiz ve bakımsızdır. % 15’lik kısmı asfalt kaplıdır. Puertolimon, Puontarenas, Golfito başlıca limanlardır. San José yakınlarındaki Juan Santa Maria ülkenin tek milletlerarası havaalanıdır.

NİKARAGUA

DEVLETİN ADI: Nikaragua
BAŞŞEHRİ: Managua
NÜFUSU: 4.131.000
YÜZÖLÇÜMÜ: 130.000 km2
RESMİ DİLİ: İspanyolca
DİNİ: Hıristiyanlık
PARA BİRİMİ: Cordoba

Kuzeyde Honduras, batıda Karayip Denizi, güneyde Kostarika ve doğuda Pasifik Okyanusu ile çevrili olan Nikaragua, 10° 43’ ve 15° kuzey enlemleriyle 83° 09’ ve 87° 41’ batı boylamları arasında yer alır. Nikaragua Orta Amerika’nın yüzölçümü en büyük, nüfus yoğunluğu en düşük olan ülkesidir.

Târihi

1502 yılında Nikaragua kıyıları Colombus tarafından keşfedildiğinde ülke nüfûsunu Miskitolar gibi birçok yerli kabile meydana getiriyordu. 1523’de bir İspanyol kaptanı Garanada ve Léon’de yerleşme merkezleri kurdu. On yedi ve on sekizinci yüzyıllarda İspanyollar Nikaragua’nın büyük bölümünü sömürge hâline getirdiler.

Nikaragua 1821’de İspanya’dan bağımsızlığını kazandıktan sonra, kısa bir süre Meksika ile daha sonra Orta Amerika Birleşik Eyâletleri ile birleşti. Nihâyet 1838’de bağımsız ayrı bir cumhûriyet oldu. Bundan sonra, liberaller ve muhâfazakârlar ülkede idâreyi ele geçirmek için birbirleriyle mücâdele ettiler. Amerika Birleşik Devletleri Deniz Kuvvetleri, yirminci yüzyıl başlarında son olarak 1926 ve 1933 yılları arasında olmak üzere defâlarca ülkeyi işgâl etti.

Yapılan seçimler sonunda, 1 Ocak 1937’de Anastasia Somoza iktidârı ele geçirince, 42 yıl devam eden Somoza âilesinin diktatörlüğü başlamış oldu.

Aralık 1972’de Managuada vukû bulan zelzele, Somoza âilesi diktatörlüğünün yıkılmasına başlangıç teşkil etti. Somozalar zelzele için verilmiş olan milyonlarca dolarlık yardımı kendi özel maksatları için kullandılar. Bütün kamuoyu aleyhlerine döndü. Ayrıca Sandinista Millî Kurtuluş Cephesi devlet için önemli bir tehlike arz ediyordu. 1978’de rejim kuvvetlerindeki bölünme hızlandı. Aynı yılın başlarında da Prensa Gazetesi’nin rejimin ateşli muhâlifi olan başyazarı öldürülünce, olay Somoza rejimine mal edildi. Bu olay ülke çapında genel bir grev ve lokavta sebep oldu. Sandinistalar birçok hükümet görevlisini rehin alarak, Somoza’yı, tutuklanan gerillaları serbest bırakmaya zorladı. 1978 Ağustos ve Eylülünde, rejime karşı yapılan hareket başarısızlıkla sonuçlandı. 1979 Haziranında solcu Sandinista gerillaları rejime karşı son askerî harekâtı başlattılar. Kostarikada sürgünde bir hükümet kurdular. Somoza 19 Temmuz 1979’da kaçınca, marksist Sandinista gerillaları ülkede yönetimi ele geçirdiler. On bir yıl ülkeyi yöneten marksist Sandinista lideri Daniel Ortega 25 Şubat 1990’da yapılan seçimlerde yenilgiye uğradı. On dört partinin meydana getirdiği Millî Muhâlefet Birliği(UNO) Millî Meclisteki 92 sandalyeden 51’ini kazandı ve Videta Barrioi de Chamorro başkan oldu.

Fizikî Yapı

130.000 km2lik yüzölçüme sâhip olan Nikaragua, üç farklı bölgeye ayrılır. Batıda Pasifik alçak arâziler bölgesi, orta kesimde And Dağlarının kuzey-güney istikâmetindeki sıradağlarla birleştiği yerlerdeki yüksek arâziler ve doğuda Mosquito kıyısı adı verilen Karayib alçak arâziler bölgesi. Batıda Pasifik kıyısında, deniz seviyesinden yüksekliği 37 metre olan ve yaklaşık 61 km uzunluğunda ve 26 km genişliğinde Managuva Gölü yer alır. Bu göl Tipitipa Nehriyle ülkenin en büyük gölü olan Nikaragua Gölüne irtibatlanır. Nikaragua Gölü deniz seviyesinden 32 metre yüksek olup, 160 km uzunluğunda ve 72 km genişliğindedir. Bu göl, Karayib Denizine dökülen ve Kostarika ile sınırın büyük kısmını teşkil eden San Juan Nehrini besler.

Pasifik kıyı bölgesinin doğusunda, Orta Amerika Dağlarının kuzeyden güneye uzanan iki sıradağı yer alır. Bu sıradağlar bir yayla ile birbirlerinden ayrılmıştır. Burası ülkenin en büyük bölgesidir. Batıdaki dağ zincirinin kenarında, 20’den fazlası arasıra püsküren volkanik tepeler bulunur.

Nikaragua’da zelzele de çok olur. Bâzan bu yer sarsıntıları büyük zararlara yol açmaktadır. 1931’de başşehir hemen hemen tamâmen tahrip olmuştur. 1972’de vukû bulan başka bir zelzelede başşehir dümdüz hâle gelmiştir. Dağların ve yaylanın doğusunda Karayib Kıyı Ovası uzanır. Burada ilk oturan Miskito yerlileri sebebiyle, bu kıyı Mosquito (Miskito) kıyısı olarak bilinir.

İklim

Nikaragua tropikal bölgede yer alır. Ülkenin büyük bölümünde sıcak ve nemli bir iklim hâkimdir. Alçak arâzilerde çok yüksek sıcaklıklar vukû bulur. Bununla berâber doğudan esen alizeler buralarda iklimi bir miktar mûtedil (ılıman) hâle getirmektedir.

Tepelerde ve dağlarda da iklim mûtedildir. Atlantik kıyıları, Pasifik kıyılarına nazaran daha çok yağış alır. Pasifik kıyısında yıllık ortalama yağış miktarı 3810 mm, Atlantik kıyısında ise yılda ancak 1140 mm yağış alan Managua hâriç 2030 milimetredir. Sene, biri kurak, diğeri yağışlı olmak üzere iki mevsime ayrılır. Managua’da sıcaklık ortalaması, aralıkta 27°C, mayıs ve haziranda 30°C arasında değişir.

Tabiî Kaynakları

130.000 km2lik yüzölçüme sâhip olan Nikaragua arâzisinin yaklaşık 62.400 km2si kereste ormanı ile kaplıdır. 50 çeşide yakın ağaç vardır. Bunların en önemlileri çam, meşe, mahun ve sedirdir. Ülkenin vahşî hayvanları puma, jaguar, geyik, maymun ve timsahlardır. Ülkenin en başta gelen yeraltı kaynakları altın, gümüş ve bakırdır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

4.131.000 kişilik Nikaragua nüfûsunun % 40’ı şehirlerde, kalanı köylerde yaşamaktadır. Ülkenin en büyük şehri başşehir Managua olup, nüfûsu 1.026.000’dir. Diğer önemli şehirler Leon, Granada ve Chiandega’dır. Nikaragua nüfûsunun büyük çoğunluğunu, Avrupalılarla Amerikalı yerlilerin karışımından meydana gelen melezler teşkil eder. Bununla berâber Karayib kıyısında ülkenin kalan nüfusundan oldukça farklı olan iki grup yaşamaktadır. Bunlar, hâlâ geniş ölçüde kabileler hâlinde yaşayan Mosquito (Miskito) yerlileri ve 19. yüzyılda ülkenin bu kısmına İngilizler tarafından Afrika’dan köle olarak getirilen Jamaikalıların soyundan gelenlerdir. Bunlar diğer Nikaragualılardan ekonomik ve kültürel bakımdan büyük ölçüde ayrı kalmıştır.

Nikaragualıların büyük çoğunluğu resmî olarak Roma katoliğidir. Karayib kıyısındaki Blufields bölgesinde Jamaikalıların soyundan gelen 70.000 kadar protestan vardır. Ülkede okuma yazma oranı % 70’tir ve her bin kişiye 13 öğretmen düşmektedir. 1979’da başa geçen ihtilal hükümeti dış ülkeler de dâhil olmak üzere, nüfûsun birçok sektöründen öğretmen temin etmiştir. Diğer ülkelerden getirtilen öğretmenlerin çoğu Küba’dandır. Yüksek tahsil Managua’da ve Leeon’da kolları olan devlet üniversitesinde veManagua’daki Orta Amerika Katolik Üniversitesinde yapılmaktadır. Ayrıca üç yüksek teknik okul vardır.

Ekonomi

1978-1979’daki iç savaş sanâyi merkezlerini yıkmış ve tarımı ciddî şekilde kötü duruma sokmuştur. İhtilâl hükümeti tarafından girişilen zora başvuran reformların bir netîcesi olarak ekonomi daha da düzensiz hâle gelmiştir. İhtilalden beri birçok ülkeden alınan yardım geniş ölçüde ekonominin geliştirilmesinden ziyade ülkenin yeniden inşasına ayrılmaktadır. Çalışan nüfûsun % 47,9’u tarımla, % 15’i îmâlât, inşâat, mâdencilik gibi işler ve % 35’i çeşitli hizmetlerde, ulaştırma ve ticâretle uğraşmaktadır. Tarım ve hayvancılık Nikaragua ekonomisinin en büyük bölümünü meydana getirmektedir. Pamuk, kahve, et, kimyevî ürünler ve şeker başlıca ihraç mallarıdır. Ekilen toprakların yarıdan fazlası pamuk ve pirince ayrılmıştır. Kalan topraklarda kahve, şeker kamışı, tahıl, süpürge darısı ve fasulye ekilmektedir.

Îmâlât sanâyiinin ana dalları, şeker sanâyi, yemeklik yağ üretimi, plastik sanâyi, deri sanâyi, tekstil sanâyi, kimyâsal ürünler, çimento sanâyi, meşrubat ve alkollü içkiler, et ve süt mâmulleri, kontraplak sanâyiidir. Nikaragua’da başlıca altın ile gümüş ve bakır mâdenleri işletilmekte ve bunların çoğu ihraç edilmektedir. Nikaragua en çok ABD, Venezuela, Almanya, Japonya, Kostarika ve Guatemala ile ticâret yapmaktadır. Başlıca ithal malları, makina ve arabalar, kimyâ malzemeleri, ham petrol ve gıdâ maddeleridir.

Ülkede ulaşım demir, kara ve hava yollarıyla sağlanır. Demiryollarının uzunluğu 300 km, karayollarının uzunluğu ise 14.997 km olup, bunun ancak % 10’u asfalttır. Ülkede bir tâne uluslararası havaalanı vardır.

PANAMA

DEVLETİN ADI: Panama Cumhûriyeti
BAŞŞEHRİ: Panama City
NÜFUSU: 2.515.000
YÜZÖLÇÜMÜ: 77.082 km2
RESMİ DİLİ: İspanyolca
DİNİ: Katolik
PARA BİRİMİ: Balboa

Kuzey Amerika kıtası ile Güney Amerika kıtasını birleştiren uzun ve dar bir kara köprü üzerinde bulunan bir devlet. Orta Amerika’nın en güneydoğusunda, 7° 12’ ve 9° 39’ kuzey enlemleriyle 77° 09’ ve 83° 05’ doğusunda, 05’ batı boylamları arasında yer alan ve yaklaşık olarak boylu boyunca yayılmış “S” harfine benzeyen bir şekle sâhiptir.

Târihi

Panama topraklarında, 16. yüzyılın başına kadar bir takım Kızılderili kabileleri hayat sürmekteydi. Bu Kızılderililer kendilerine has bir kültürden ziyâde, Peru ve Meksika’daki kabilelerin idâresine bağlıydılar. İspanyol Rodrigo de Bastidas, 1501 yılında ülke kıyılarına ulaşan ilk Avrupalı oldu. 1510 târihinde ülkenin şimdiki para biriminin ismini aldığı Vasco Nunez de Balboa, boğazı geçerek, Pasifik Okyanusunu bulmuş oldu. Balboa, şimdi Kolombiya’da kalan Uraba Körfezinin batısındaki Darién yerleşme bölgesini kurdu.

Panama, 1821 yılına kadar bir İspanyol kolonisi olarak kaldı. Bu târihte Kolombiya ile birleşti. 1903 yılında Kolombiya’dan yeniden ayrılarak bağımsızlığını îlân etti. Bağımsızlığını kazanmasında ABD’den büyük destek gördü ve tanındı. Buna karşılık, Panama, Kanalın kontrolünü ABD’ye bıraktı.

“Hay-Bunau-Varilla” adıyla bilinen bu antlaşma, ülkelerin bağımsızlık sonrası ilk siyâsî antlaşmasıdır. 1904 yılında ilk Panama Anayasası hazırlandı ve Manuel Amador Guerrero ilk devlet başkanı seçildi.

Bundan sonra Panama 20. yüzyıl târihinin en renkli simâsı Arnulfo Arias oldu. Ayrı ayrı zamanlarda üç defâ çeşitli yollarla başkanlığı ele geçirdi. Fakat 1968 askerî darbesiyle tamâmen ortadan kaldırıldı.

1964 yılında ülkede büyük bir ayaklanma oldu. Ayaklanmanın sebebi 1903 târihli anlaşmanın maddeleri ve bölgedeki ABD ve Panama bayrakları ile ilgiliydi. Bu olaylar en sonunda kanlı olarak bitti.

Bundan sonra 1967, 1974 ve 1977 yılında yeni anlaşmalar yapıldı. Bu anlaşmalara göre: “ABD bölgeden 1999 yılına kadar çekilecek ve kanal tedricen Panama’ya devredilecek.” Burada kanalın “geçici tarafsızlığı” garanti altına alındı. Kanal Bölgesi böylece Panama toprakları bünyesine katıldı.

Panama hükümeti kanaldan gelir elde etmek için geçiş ücretlerini düşük tutarak, bölgenin milletlerarası bir bankacılık merkezi hâlini almasını sağladı.

İç karışıklıklar ve yönetimin ABD’ye karşı tutumları yüzünden 20 Aralık 1989’da Amerika, Kanalı korumak üzere Panama’ya askerî müdâhalede bulundu. Daha sonra yapılan görüşmeler neticesinde sayıları on bine ulaşan Amerikan askeri kademeli olarak bölgeden geri çekilerek ve kanalın denetimini resmen Panama’ya bırakması kararlaştırıldı. 15 Kasım 1992’de yapılan 58 maddelik reform paketine halk güven oyu vermemesi üzerine muhâlefet, yeni bir anayasa hazırlamak üzere kurucu meclis için seçimlere gidilmesi çağrısında bulundu. Ülkede karışıklıklar hâlâ devam etmektedir (1993).

Fizikî Yapı

Panama, Orta Amerika’nın en güneydoğusunda yer alır. Doğusunda Kolombiya, güneyinde Pasifik Okyanusu, batısında Kosta Rika ve kuzeyinde Karayib Denizi bulunur. Şekil îtibâriyle uzunlamasına yayılmış “S” harfine benzer. Ülkenin ortasında yer alan Panama Kanalı, Kuzey Amerika ile Güney Amerika kıtalarının birleştiği noktadır.

Yaklaşık olarak 77.082 km2lik bir yüzölçüme sâhiptir. Ülkenin uzunluğu aşağı yukarı 670 km ve genişliği 51 ila 81 km civârındadır. Panama Kanalı, Karayib Denizinden güneydoğuya doğru Pasifik Okyanusuna akar. Ülkenin kuzeyindeki kıyılara, Atlantik Kıyıları ve Azuero Yarımadasının mevcudiyetiyle daha uzun olan güney kıyılarına ise Pasifik Kıyıları denir.

Ülkenin en önemli fizikî özelliği, Amerika kıtasını taksim eden su bölüm hattını(Continental Divide) teşkil eden dağ omurgasıdır. Bu omurganın Kosta Rika’dan Kanal’a kadar uzanan bölümüne Merkezî Cardillera denir. Batıda yaklaşık 3000 m yükseklikte olan bu dağlar Kanal’a doğru 900 m’ye kadar düşer. Kanal’ın sağından Atlantik kıyısına kadar olan bölüme Cordillera de San Blas ve daha doğudaki kısma ise Serrania del Darién denmektedir. Buradaki dağlar ortalama 1800 m yüksekliğe sâhiptir. Chiriqui (Baru) Volkanik Dağı yaklaşık 3478 m yükseklikte olup, ülkenin en yüksek yeridir. Merkezî Cordillera ile Pasifik Kıyısı arasında Kosta Rika sınırına yakın bir yerdedir.

Ülkenin diğer dağlık bölümleri Azuero Yarımadası ile güneydoğuda Darién Tepeleridir. Arâzinin % 13’ünü mevcut dağlar meydana getirir. Geri kalan % 87’si yayla görünüşündedir.

Panama, irili ufaklı 500’den fazla akarsuya sâhiptir. Bu köprü ülkenin etrâfında birçok ada mevcuttur. Bunlardan başlıca büyük olanları; kuzey kıyılarında, Bocas del Toro Takımadaları, San Blas, İnci, Taboga Adaları ve bir sürgün yeri olan Coiba Adasıdır.

İklim

Panama, umûmî olarak sıcak bir iklime sâhiptir. Bâzı zamanlar günlük veya mevsimlik ısı değişiklikleri de olur. Ülkede iki mevsim vardır: Ocaktan nisan ayına kadar kara, sıcak tropikal iklim ve mayıs-aralık arası yağışlı dönem. Ortalama sıcaklık 27°C civârı olup, oldukça nemli bir hava mevcuttur. En yağışlı ve soğuk ay kasımdır. En sıcak ay ise mayıs ayıdır.

Atlantik Kıyıları yaklaşık 10 ay yağış alır. Yıllık yağış ortalaması 2500 ilâ 3000 mm’dir. Pasifik Kıyılarında ise yağışlı dönem 8 ay kadar olup, yıllık yağış ortalama 1700 ilâ 2100 mm’dir.

Yılın değişik zamanlarında aralıklı olarak Karayip Denizinden gelen rüzgârlar ve yıl sonuna doğru nemli Pasifik rüzgârları ülkeyi dayanılamayacak derecede sıcak bir iklimden korur. Los Santos Herrera bölgeleri 1300 mm civarında aldıkları yağış ortalamasıyla, ülkenin en kurak ve az yağış alan bölgeleridir. Pasifik kıyılarındaki bâzı bölgelerinde de kuraklıklar görülür. Ayrıca ülkede bâzı zamanlar kasırgalar meydana gelir.

Tabiî Kaynaklar

Panama, dünyânın en sık ormanlarının mevcut olduğu ülkelerden biridir. Karayib Kıyısının sık tropikal ormanları, Pasifik boyunca yapraklarını döken ormanlara kadar uzanır. Dağlar yüksek yağıştan dolayı yoğun bir bitki örtüsüyle kaplıdır. Mevcut bu bitki örtüsü içerisinde yaklaşık 2000 çeşit tropikal bitki yetişir. Tropikal ormanların ağaçları bir çeşit kırmızı ve hoş kokulu tropikal ağaç olan gülağacı ve mahun gibi oldukça kıymetli odunu olan ağaçlardan meydana gelmiştir.

Panama, çok sayıda nehre sâhiptir. Bunlardan ve mevcut su potansiyelinden hidroelektrik enerji ve balıkçılık gibi önemli gelirler elde edilmektedir.

Panama’da geniş mineral kaynakları vardır. Bunlardan en önemlisi Cerro Colorado’da çıkarılan bakır mâdenidir. Diğer önemli mineral, çimento îmâlinde kullanılmakta olan kireçtaşıdır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Panama, yaklaşık olarak 2.515.000 civârında bir nüfûsa sâhiptir. Nüfus artışı % 3 civârındadır. Nüfûsun % 52’si şehir merkezlerinde yaşar. Panama nüfûsunun % 70’i Mestizo, % 5’i Kızılderili, % 15’i batılı Kızılderili ve % 10’una yakın bir bölümü de Asyalı Kafkasyalılardan meydana gelir. Ayrıca bir miktar beyaz da mevcuttur. Büyük bölümü meydana getiren Mestizolar İspanyol-Kızılderili melezi insanlardır. Nüfûsun zenci kesiminin % 60’ı Jamaika ve diğer adalardan getirilen esir insanların devamıdır. Kızılderililer ise, esas olarak üç ana kabîleye ayrılırlar: Cuna, Guayami ve Choco kabîlesi.

Ülkede resmî dil İspanyolcadır. İngilizce oldukça yaygın bir dildir. Kızılderililerin bir kısmı yerli dillerini kullanırken, diğer kısmı İngilizce konuşmaktadır.

Panamalıların % 90’ı Katolik ve % 6’sı Protestandır. Ayrıca bir miktar Müslüman da mevcuttur. Yerli kabîle dinleri hemen hemen kalmamıştır.

Halkın çoğu Pasifik kıyılarında yaşar. Atlantik kıyıları ise, verimli toprakları olan Chiriqui Yüksek Yaylası hâriç, seyrektir.

Halkın % 85’e yakın bir bölümü okur yazardır. Panama Üniversitesi ve Özel Santa Maria la Antigua adlı iki üniversite mevcuttur.

Panama City, ülkenin başşehri olup en büyük kültür ve ticâret merkezidir. Diğer önemli şehirleri Colon ve David şehirleridir. Panama City, Orta Amerika târihini aksettirecek yapılarla ve târihî müzelerle doludur. Ayrıca şehir Kolombiya idâresinin izlerini de taşır.

Panama, kullanma hakkını elde ettiği Panama Kanalı vâsıtasıyla hayat standardı yükselmiş bir ülkedir. Hem şehirli ve hem de kır hayâtı yaşayan nüfûsun ekonomik geliri nispeten yüksektir.

Siyâsî Hayat

Panama’nın hükümet tipi, Merkezî Cumhûriyettir. Devlet Başkanı aynı zamanda hükümet başkanıdır. Milletvekillerinden (şehir temsilcilerinden) teşkil edilmiş bir Millet Meclisi bulunur. İdârî sistem, dokuz il ve bir serbest bölgeden meydana gelir. Bunlar batıdan doğuya doğru sırasıyla Bocas del Toro, Chiriqui, Veraguas, Los Santas, Herrera, Coclee, Colon, Panama City ve Darién’dir. San Blas Kızılderililere tahsis edilmiş ayrı bir bölge olup ülkenin kuzeydoğusunda yer alır. Panama BM’ye üye bir ülkedir. ABD ile yaptığı 1977 anlaşmasına göre, Panama Kanalının kullanma hakkını elde etmiştir.

Ekonomi

Panama iki ekonomiye sâhip bir ülkedir: Birincisi iç bölgelerde gelişmiş tarım ekonomisi, diğeri ise Kanal’ın terminal merkezleri olan Panama City ve Colon’da gelişmiş ticâret ekonomisidir.

Çalışan nüfûsun % 30’u tarım alanında uğraşır. Topraklarının sadece % 7’si tahıl üretimine müsâittir. Ayrıca % 16’ya yakın bir bölümü çayır ve otlak arâzidir. Diğer çalışan nüfûsun % 30’a yakın bir bölümü de endüstri ve ticâret alanında çalışır. Ekilebilir arâzi ancak % 5’tir. Yetiştirilen başlıca ürünler; muz, şekerkamışı, kahve, portakal, domates, yerelması, kakao, mısır ve kokanattır. Hayvancılık bakımından çoğunlukla sığır yetiştirilir. Balık üretimi her geçen sene artmaktadır. En çok karides avlanır.

Panama, bir milletlerarası bankacılık merkezidir. Panama Kanalı, petrol gemilerinin kısa sürede yerine ulaşabilmesi için lüzumlu en kısa yol üzerindedir. Dolayısıyle ülke kanaldan ve petrol rafinerilerinden büyük gelirler elde etmektedir. İmâlât sanâyiinin yerli üretime katkısı% 50 civarındadır. En büyük imâlât endüstrisi petrol rafinericiliğidir. Ayrıca gıdâ, meşrubat ve tütün endüstrileri de mevcuttur.

Karides, tonbalığı gibi çeşitli deniz ürünleri, şeker, muz en önemli ihrâcât ürünleridir. Ayrıca süt, meyve, kahve, meşrubat, et, kümes hayvanları, domates ve sigara da satılmaktadır.

Ham petrol en önemli ithâl maddesidir. Bundan başka makine, otomobil, çeşitli gıdâ maddeleri ve ilâç diğer önemli ithâl ürünleridir. Daha çok Venezuella, Ekvador ve ABD ile ticârî münâsebetlerde bulunur.

Panama, turizmden büyük gelirler elde eden bir ülkedir. Stratejik coğrafî mevkii ve Panama Kanalının bunda büyük rolü vardır. İki uzun kenarının iki büyük okyanusla örtülmesi ve kıyıların deniz sporlarına müsâit oluşu, Panama City’nin bir milletlerarası yerleşim merkezi hâlinde oluşu, turist akınının artmasının en önemli sebepleridir.

Panama, dünyanın en büyük deniz ticâret filolarından birine sâhiptir. Fakat gemilerin çoğu yabancı bandıralıdır. Çok gelişmiş bir hava ulaştırma sistemi vardır. Demiryolları azdır. Ülkeyi baştanbaşa kateden iki büyük karayolu oldukça gelişmiştir. Karayollarının uzunluğu 10.015 km olup, bunun 2150 km’si asfalt, 850 km’si ise otobandır. Demiryollarının uzunluğu 402 km’dir.