TBMM'YE KARŞI ÇIKAN AYAKLANMALAR VE İSTİKLAL MAHKEMELERİ
Nedenleri:
İstanbul Hükümeti'nin TBMM aleyhine yayınladığı fetva.
M.Kemal ve arkadaşlarının gıyabî olarak idam istemiyle yargılanmaları.
İstanbul Hükümeti'nin Anadolu üzerinde otorite kurmak istemesi.
İstanbul Hükümeti'nin Milli Mücadele'yi İttihatçı ve Bolşevik olarak nitelendirmesi.
İtilaf Devletleri'nin Milli Mücadele'nin Padişah ve Halifeye karşı yapıldığı şeklindeki propagandaları.
İngilizler'in boğazların iki tarafında da tampon bölge oluşturmak istemeleri.
Asker kaçaklarının otorite boşluğundan yararlanmak istemeleri.
Bazı kişilerin manda ve himaye istemesi.
Azınlıkların işgallerden yararlanarak bağımsız devlet kurma çabaları.
Kuva-yı Milliye birliklerinin disiplinsiz hareketleri.
Bazı Kuva-yı Milliye birliklerinin Düzenli Ordu'ya katılmak istememeleri.
A)İstanbul Hükümeti'nin Neden Olduğu Ayaklanmalar
1) Anzavur Ayaklanması
Jandarma emeklisi Binbaşı Ahmet Anzavur tarafından çıkarılmıştır.
Balıkesir, Biga, Gönen, Manyas ve Susurluk çevresinde yayılmıştır.
Ayaklanmayı Çerkez Ethem bastırmıştır.
2) Kuva-yı İnzibatiye (Halifelik Ordusu) Ayaklanması
Kuva-yı Milliye'ye karşı İngilizler'in yardımları ile kurulmuştur.
İzmit ve Geyve çevresinde etkili olmuştur.
Ayaklanma Ali Fuat Paşa tarafından bastırılmıştır.
Kuva-yı İnzibatiye birliklerinin bir kısmı Kuva-yı Milliye'ye katılmıştır.
B)İstanbul Hükümeti ve İşgalci Devletlerin Kışkırtmaları İle Çıkarılan Ayaklanmalar Ayaklanmalar
1) Bolu, Düzce, Hendek ve Adapazarı Ayaklanmaları
Boğazların kontrolünü sağlamak için İngilizler'in desteği ile çıkarılmıştır.
Ayaklanma, Çerkez Ethem’in yardımları ile Ali Fuat Paşa ve Refet Bey tarafından bastırılmıştır.
2) Yozgat Yenihan Ayaklanması
Osmanlı Hanedanı'na bağlı ayanlardan olan Çapanoğulları Yozgat'ta, Aynacıoğulları ise Zile'de ayaklanmışlardır.
Çerkez Ethem ayaklanmayı bastırmaya çalışmış, ancak Yunan ilerleyişi başladığından Batı Cephesi'ne geri çağrılmıştır.
Yıl sonunda ayaklanma merkezden gönderilen güçler tarafından bastırılmıştır.
3) Afyon Ayaklanması
Yunanlar'ın kışkırtması sonucu Çopur Musa Afyon'da "Din elden gidiyor" diyerek ayaklanmıştır.
Kuva-yı Milliye güçleri ayaklanmayı bastırmıştır.
4) Konya Ayaklanması
Delibaş Mehmet, hükümet binasını basmış ve binaya el koymuştur.
Milli güçler tarafından ayaklanma bastırılmıştır (22 Kasım 1920).
5) Milli Aşiret Ayaklanması
Urfa Viranşehir'de Fransızlar'ın kışkırtmaları sonucu ayaklanmışlardır.
Ayaklanma Kuva-yı Milliye tarafından bastırılmıştır.
6) Ali Batı Ayaklanması : Midyat ve Nusaybin çevresinde çıkmıştır.
7) Şeyh Eşref Ayaklanması : Bayburt'ta çıkmıştır.
8) Koçkiri Ayaklanması : Erzincan, Zara ve Koçkiri çevresinde çıkmıştır.
9) Cemil Çeto Ayaklanması : Garzan ve çevresinde çıkmıştır.
C)Azınlıkların Çıkardığı Ayaklanmalar
1) Rum Ayaklanmaları
Rumlar, Trabzon'da Pontus Rum Devleti'ni kurma düşüncesiyle ayaklanmışlardır.
İngilizler tarafından desteklenmiştir.
Kurtuluş Savaşı boyunca en uzun süren ayaklanma, Pontus Rum ayaklanmasıdır.
Ayaklanma Şubat 1923'te bastırılabilmiştir.
2) Ermeni Ayaklanmaları
Fransızlar'ın desteği ile Ermeni İntikam Alayı Adana ve çevresinde katliamlar yapmıştır.
Ayaklanma Güneydoğu Anadolu'ya yayılmıştır.
Milli Mücadele'nin kazanılması ile ayaklanmalar bastırılmıştır.
D)Kuva-yı Milliye Taraftarı Olup Sonradan Ayaklananlar
1) Demirci Mehmet Efe Ayaklanması
Denizli, Burdur, Dinar ve Çal çevresinde çıkmıştır.
Ayaklanmayı I.İnönü savaşından önce Refet Bey bastırmıştır (30 Aralık 1920).
2) Çerkez Ethem Ayaklanması
Kütahya, Gediz ve Demirci çevresinde çıkmıştır.
Çerkez Ethem, I.İnönü Savaşı sırasında Düzenli Ordu'ya saldırmıştır.
I.İnönü Savaşı'ndan sonra ayaklanma bastırılmıştır (24 Ocak 1921).
Çerkez Ethem ve arkadaşları Yunanlar'a sığınmıştır.
TBMM'NİN AYAKLANMALARA KARŞI ALDIĞI ÖNLEMLER
Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarılmıştır (29 Nisan 1920).
İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur (11 Eylül 1920).
İstanbul Hükümeti ile tüm ilişkiler kesilmiş, İstanbul'dan gelen evraklar geri gönderilmiş, İstanbul Hükümeti'nin yaptığı her türlü iş yok sayılmıştır.
Düzenli Ordu kurularak Kuva-yı Milliye birlikleri kaldırılmıştır.
İstanbul Hükümeti'nin çıkardığı fetvaya karşılık, Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi tarafından karşı fetva yazılarak Milli Mücadele'nin haklılığı halka duyurulmuştur.
Ayaklanmaların Sonuçları:
Kurtuluş Savaşı uzamıştır.
Milli Mücadele'nin kazanılması gecikmiştir.
Yunanlar, Anadolu'da ilerleme fırsatı bulmuştur.
Boş yere kardeş kanı dökülmüştür.
TBMM gücünü, ayaklanmaları bastırmak için kullanmıştır.
TBMM, tüm ayaklanmaları bastırarak Anadolu'da otoriteye hakim olmuştur.
Not : Hıyanet-i Vataniye Kanunu ve Şeyh Said İsyanı olayıyla ilgili çıkarılan Takrir-i Sükun Kanunu, amaç bakımından birbirine benzer.
İSTİKLÂL MAHKEMELERİ (11 Eylül 1920)
Kuruluş Nedeni:
TBMM'ye karşı ayaklanmaların çıkması.
Anadolu'da eşkıyaların çoğalması ve iç güvenliği tehdit etmeleri.
Kuva-yı Milliye birliklerinin düzensiz hareket etmeleri.
Askerden firar edenlerin artması.
TBMM'nin tüm yurtta otoriteyi eline almak istemesi.
Hıyânet-i Vataniye Kanunu kabul edilmiştir (29 Nisan 1920).
İstiklâl Mahkemeleri kurulmuştur (11 Eylül 1920).
İstiklâl Mahkemeleri'nin Özellikleri:
Mahkeme kararlarında temyiz hakkı yoktur.
Mahkeme üyeleri TBMM üyeleri arasından seçilmiştir.
İstiklâl Mahkemeleri'nin Yararları:
Asker kaçakları orduya geri dönmüştür.
Ayaklanmalar bastırılmıştır.
İç güvenlik sağlanmıştır.
Devlet organları işlemeye başlamıştır.
Vergi ve asker alımları kolaylaşmıştır.
Not 1: İstiklal Mahkemeleri ilk kez TBMM'ye karşı ayaklanmalar sırasında kurulmuştur.
Not 2: Tekalif-i Milliye Emirleri'ne karşı çıkmalar başlayınca İstiklal Mahkemeleri yeniden devreye girmiştir.
Not 3: Şeyh Said İsyanı sırasında İstiklal Mahkemeleri yine işlevini yerine getirmiştir.
MUSTAFA KEMAL PAŞA VE MİLLİ MÜCADELEYE KATILANLAR HAKKINDA VERİLEN İDAM FETVASI
([Bu fetva İngiliz uçaklarıyla Anadolu'nun dört biryanına atılmış ve Kurtuluş Savaşındaki iç isyanların çıkışının en önemli nedenlerinden biri olmuştur.]
(Sadeleştirilmiş biçimi aşağıdadır)
Sebeb-i Nizam-ı alem olan Halifei İslam idamalla hü taala hilafetihi ila yevmülkıyam hazretlerinin tahtı velayetinde bulunan biladı islamiyede bazı eşhası şerire ittifak ve ittihad ve kendülerin rüesa intihab ederek tebayı sadıkayı şahaneyi hiylü tezvirat ile iğfal ve idlale ve bila emri ali ahaliden asker cem’ine kıyam edip zahirde askeri iaşe ve techiz bahanesiyle ve hakikatte cem’i mal sevdası ile hilafı şer’i şerif ve mugayyırı emri münif bir takım garamat ve vergiler tarh ve tevziye envayı tazyik ve işkenceler ile nasın emval ve eşyasını gasbu garet ve bu vechile ibadullaha zulmu itiyat ve tecrime cesaret ve memaliki mahrusenin bazı kur’a ve biladına hücum ile tahrip ve hak ile yeksan tebayı sadıkadan nice nüfusu masumeyi katlü itlaf ve dımayı mahkumeyi sevk ve iraka ettikleri ve canibi emirülmümininden mansup bazı memurini ilmiye ve askeriye ve mülkiye hotbehot azil ve kendi hempalarını nasb ve merkezi hilafet ve memaliki mahrusanın muvasalat ve münakalat ve muhaberatını kat ve taraf-ı devletten sadır olan evamirin icrasını men ve merkezi diğer memalikten tecrit ve şevketi hilafeti kesrü tevhin kastederek makamı muallayı imamete ihanet etmekle taati imamdan huruç ve Devleti Aliyyenin nizam ve intizamını ve biladın asayişini ihlal için neşri eracif ve işaai ekazip ile nası fitneye saik ve sali bilfesat oldukları zahir ve mütehakkak olan rüesai mezburun ile avan ve etbai bağiler olup dağılmaları hakkında sadır olan emri aliden sonra hala inat ve fesatlarında ısrar ederler ise mezburların habasetlerinden tahriri bilad ve şer ve mazarratlardan tahlili ibat vacip olup nassı kerimi mucibince katlükıtalleri meşru ve farz olur mu?
Beyan buyrula.
Elcevap : Allahütaala a’lem olur.
Ketebehülfakir Dürrizade Esseyid Abdullah Ufiya Anhüma.
Bu suretle Halifei müşarüleyha Hazretleri tarafından bügatı kudretleri bulunan müslümanlar imamı adil efendimiz Halifemiz Sultan Vahidüddin Han (Hazretlerinin) etrafında toplanıp mukatele için vaki olan davet emrine icabet ve büggat mezburun ile mukatele etmeleri vacip olur mu?
Beyan buyurula.
Elcevap : Allahütaala a’lem olur.
Ketebehülfakir Dürrizade Esseyid Abdullah Ufiya Anhüma.
Bu suretle Halifei müsaleyha Hazretleri tarafından bügati mezburun ile mukatele için tayin olunan askerler mukateleden imtina ve firar eyleseler mürtekiri kebire ve asim olup dünyada taziri şedide ve ukbada azabı elime müstehak olurlar mı?
Beyan buyurula.
Elcevap : Allahutaala a’lem olur.
Ketebehülfakir Dürrizade Esseyid Abdullah Ufiya Anhüma.
Bu suretle bügat ile muharebe hakkında sadır olan emri sultaniye itaat etmeyen müslümanlar asım ve taziri şer’iye müstehak olurlar mı?
Beyan buyurula.
Elcevap : Allahutaala a’lem olur.
Ketebehülfakir Dürrizade Esseyid Abdullah Ufiya Anhüma.
MUSTAFA KEMAL PAŞA VE MİLLİ MÜCADELEYE KATILANLAR HAKKINDA VERİLEN İDAM FETVASI
(Günümüz Türkçesi ile sadeleştirilmiş metin)
Dünyanın düzenini sağlayan ve kainat gününe kadar islamın varlığını sağlayacak olan Halife hazretlerinin yönetimi altında bulunan islam beldelerinde bazı kötü niyetli insanlar, anlaşarak ve birleşerek ve kendilerine başkan seçerek Padişahın sadık tebaasını uydurdukları yalanlarla aldatarak ve Padişahın emirlerine aykırı olarak, isyan ederek,asker toplayarak, görünüşte askerlere yiyecek ve techizat temin etmek için, gerçekte maddi çıkar sağlamak amacıyla, dini emirlere aykırı olarak bazı vergiler koyarak
Kulların mallarını ve eşyasını gasp ederek,çapul ve yağma ile halka zulmederek ve Osmanlı Ülkesinin bazı kasaba ve beldelerine saldırarak, yıkarak ve tahrip ederek Padişahın nice masum kullarını katlederek ve kanlarını akıtarak ve Halife tarafından görevlerdirilmiş ve ona sadık nice sivil ve asker memur ile din görevlilerini makamlarından zorla azlederek ve kendi yandaşlarını bu görevlere getirerek ve Hilafet merkezi olan İstanbul ile her türlü ulaşım, nakil ve haberleşme yollarını keserek ve Devletin gönderdiği emirlerin uygulanmasını engelleyerek ve Devlet merkezini memleketin diğer bölgelerinden ayırarak ve Hilafet makamının gücünü zayıflatmaya çalışarak, Halifenin emirlerini dinlemeyerek Yüce İslam Hilafetine isyan ederek, Osmanlı Devletinin dirlik ve düzenini ve memleketin asayişini bozmak amacıyla çok değişik yalan ve uydurmalarla halkı isyana teşvik eden, bozguncu oldukları açık ve kesin olan bu bozguncu reislerinin ve yandaşlarının dağılmaları hakkında Padişah tarafından verilen emirleri dinlemeyerek,inat ve fesatlarında ısrar ederler ise, bozgunculukları ve kötülükleri kesin olup İslamın yüce kuralları gereğince öldürülmeleri meşru ve farz olur mu?
Bildirilsin.
Cevap : Allah bilir ki olur.
Şeyhülislam Dürrizade Esseyid Abdullah
Bu suretle, Yüce islam hilafetinin yetkilerini elinde bulunduran müslümanların adaletli imamı Halifemiz Sultan Vahidüddin Han (Hazretlerinin) etrafında toplanıp savaşmak amacıyla gönderilmiş olan yüce emre uymak ve bu isyancılarla savaşmak vacip olur mu?
Bildirilsin.
Cevap : Allah bilir ki olur.
Şeyhülislam Dürrizade Esseyid Abdullah
Bu suretle, Yüce İslam Halifesi tarafından isyancılarla savaşmak için görevlendirilmiş olan askerler savaşmaz ve firar ederlerse büyük günah ve suç işlemiş olup dünyada şiddetli cezayı ve ahirette büyük azabı (cehennemi) hak etmiş olurlar mı?
Bildirilsin.
Cevap : Allah bilir ki olurlar.
Şeyhülislam Dürrizade Esseyid Abdullah
Bu suretle, isyancılarla savaşma hakkında verilmiş olan Padişahın yüce emrine uymuyan bütün müslümanlar suç işlemiş olup, şiddetli cezayı hak etmiş olurlar mı?
Bildirilsin.
Cevap : Allah bilir ki olurlar.
Şeyhülislam Dürrizade Esseyid Abdullah)
ATATÜRK VE ARKADAŞLARI HAKKINDA PADİŞAHÇA VERİLEN İDAM FERMANI
Dosya Tasnifi: Harbiye-Divan-ı Harp
DOSYA No : 70
Harbiye Nezareti Adliye-i Askeriye Dairesi
Şube :
Adet : 705
Mehmet Vahidüddin
(ONAY)
“Kuvayı Milliye adı altında çıkardıkları fitne ve fesatla, anayasaya aykırı olarak halktan zorla para toplamak, asker almak, bunun aksine hareket edenlere işkence ve eziyet ederek şehirleri yakıp yıkmaya kalkışmak suretiyle iç güvenliği bozanların tertipçisi oldukları iddiasıyla haklarında dava açılan, Üçüncü Ordu Müfettişliğinden alınarak askerlik mesleğinden çıkartılmış bulunan Selanikli Mustafa Kemal Efendi, Eski yirmi yedinci fırka kumandanı miralaylıktan emekli İstanbullu Kara Vasıf Bey, Eski yirminci kolordu kumandanı Mirliva Salacaklı Fuat Paşa ile Eski Vaşington elçisi ve Ankara milletvekili Midillili Alfred Rüstem ve sıhhiye eski müdürü İstanbullu Doktor Adnan Bey ile Üniversite Batı Edebiyatı eski öğretmeni Halide Edip Hanımın, ayrıntıları 11 Mayıs 1336 (1920) tarihli ve 20 numaralı karar tutanağında yazılı olduğu üzre, Mülkiye Ceza Kanunu’nun kırk beşinci maddesinin birinci fıkrası delaletiyle elli beşinci maddesinin dördüncü fıkrası ve elli altıncı maddesi uyarınca, sahip oldukları askeri ve mülki rütbe ve nişanlarla, her türlü resmi ünvanlarının kaldırılmasına ve idamlarına, halen firarda bulunmaları dolayısıyla kanun hükümleri gereğince mallarının haczedilerek, usulüne göre idare ettirilmesine dair İstanbul bir numaralı sıkıyönetim mahkemesi tarafından gıyaben verilen hüküm ve karar, ele geçirildiklerinde tekrar yargılanmak üzere tasdik edilmiştir.
Bu Padişah Buyruğu’nu yürütmeye Harbiye Nazırı görevlidir.
24 Mayıs 1336 (1920)
Sadrazam ve Harbiye Nazırı Vekili
